Оғамдық – саяси өміріКерей хандығың құрамына 8 аймақ кірген. Керейлердің хан сарайында дала тайпаларының болашақ билеушілері мен көсемдері тәрбиеленді. Керей ханы Тұғырылдың; (европалықтар оны Иоган деп атады) ордасында болашақ қолбасшылар Темучин мен Жамұқа тәрбиеленген. Шыңғысханды тәрбиелеуде еңбек сіңірген керей ханы Торы. Керейлер мен наймандарда мемлекеттік аппарат жұмыс істеп іс-қағаздарды жүргізу енгізілді. Моңғол мемлекеті құрылғанда олардың хатшылары керейіттерден болған. Керейіттерде малдың басты түрі жылқы мен қой болған. Керейлерде өсіру басым болған мал түрі жылқы. Керейлер кейін абақ керей, қара керей деп 2-ге бөлініп, қазақтың орта жүзіне кірді. Жалайырлар (Х- ХIII ғ.ғ) Территориясы Моңғолияның орталық және батыс аудандары. Жоғарғы билеушісі «Гурхан» деп аталған. Жалайыр тайпасы 10 бөліктен тұрып, әр ұлысты шербилер басқарды. ХII ғасырдың өзінде жалайырлар оңдық, жүздік, мыңдық, түмен (оң мыңдық) бөліктеріне бөлінген Мыңбасылар мен түменбасыларды хан өзі сайлаған. Жалайыр тайпасынан шыққан Мұқылай Шыңғысханның ең жақын серігі, әрі шешені болған. Шыңғысхан Мұқылайға адал қызмет үшін «күй үн чінсан тәйж і» деген атақ берген. 1223 жылға дейін Шыңғыс ханның бұйрығымен Мұқылай Солтүстік Қытайдың басшысы болды. Жалайырдан шыққан Жамұқа да бір кезде Шыңғысханның қан шығарып серттескен досы, кейін қас дұшпанына айналған батыр. Деректерге қарағанда, Жамұқа 1201 ж. Аргун өзенінің бойында өзін «гурхан» деп жариялап, таққа отырады, мұны естіген Шыңғысхан керейіт ханымен (Торымен) одақтасып Жамұқаны жеңеді де, жалайырларды өзіне бағындарған. Жалайырлардың таңғыт, меркіт, моңғол тайпаларымен көрші жатқандығы «Моңғолдың құпия шежіресі» еңбегінде жазылған. Керейіттерде жылқы өсіру басым болған. Малдың басты түрі жылқы мен қой. Х ғасырдан бастап найман, керей, жалайыр тайпалары Қазақстан өңіріне қоныстана бастады.
|
