Лы Жібек жолы арқылы тараған діндерҒылыми зерттеулерге қарағанда Қазақстанда ертедегі діни наным-сенім дәстүрлері Жетісуда кең тараған. Жібек Жолы арқылы тараған діндердің бірі манихейлік дін б.з. III ғ;. Иранда пайда болған. Зорастризм діні әлемдегі 4 нәрсені (су, от, жер, аспан) қасиет санады. Несториандық ілім VII-VIII ғ.ғ Оңтүстік Қазақстанда кеңінен тарады. Нестор: «Христос құдай емес, адам, ол құдайдың жердегі өкілі, қасиетті рух иесі» деп уағыздады. 431 ж. Эфес соборы несториандық христиандарды қудалау туралы шешім қабылдады. Қазақстан территориясында VI-VII ғ.ғ. будда діні Оғыздардыңтерриториясында (Жетісу мен Орталық Қазақстанда) ең көп тарады. Будда дінін Қазақстанда соғдылар таратқан. Испиджабтан жер астындағы будда монастры табылды. Жетісу қалаларынан балшықтан жасалған, қызыл сырмен боялған будда мүсіндері табылған. Орта Азия мен Қазақстанға ислам діні арабтардың; келуімен кеңінен тарап, қазақ жерінде ғылым, білім салаларының дамуына ықпал етті. Оңтүстік Қазақстанда ислам діні Х ғасырда кең түрде дами бастады. Х ғ. Қазақстанда әдеби және ғылыми шығармалар араб тілінде жазылған. VIII-IХ ғ.ғ. ислам дінінің таралуына байланысты араб жазуының түрік билеушілері арасында тез қабылдануы түрік жазуының өмірде қолданылу аясыеың тарылуына алып келді. Х-ХIII ғ.ғ;.Қазақстанда мешіттер, моншалар көптеп салына бастады. Мәселен, Х ғ. Әл-Макдиси Оңтүстік Қазақстан мен Жетісуда мешіттердің көптеп салына бастағандығын жазған. Ең алғашқы мешіт Кедер мен Күлтөбеде салынған. Әртүрлі діни нанымдарға байланысты Ұлы Жібек жолы бойындағы Тараз, Баласағұн, Испиджаб қалаларынан мешіт-медреселердің орындары табылған. В. Рубрук Қойлық қаласында шіркеулердің болғандығы және Іле алқабының христиандығы туралы жазды.
|
