Оқытудың ыңғайлану жүйесі

Жұптық жұмыс

 

Бұл – ауызша жұмыстың дұрыс ұйымдасуына тірек. Топтық жұмыстан бұның ерекшелігі оқушылар кезекпен сөйлейді. Жұптық жұмыста оқушылардың жалпы санынан жартысы сөйлейді. Ал қалған жартысы бақылайды. Одан кейін олар рөлдермен ауысады. Олардың қарым-қатынасы табиғилыққа айналады. О.Ы.Ж-де жұптық жұмыс үш түрге бөлінеді:

1) статистикалы;

2) сырғымалы;

3) көп вариантты.

Статистикалы жұптық жұмыста қатар отырған екі оқушы жұмыс істейді.

Сырғымалы жұптықта кітаппен, атап айтқанда, 2 жұп, 4 оқушы карым-қатынасқа түседі.

Көп варианттыда 4 оқушы барлық кіші топгық жұптарымен жеке-жеке әрекеттестікте болады.

Аталған соңғы екі жұптық жұмыста оқушылар «өзара бақылау» режимінде оқуға ынталанады. Мұның бәрі «Машина талабын» орындау рәсімінде ұйымдасады.

Әр оқушы әр сабақта сөйлеуге, жауап беруге, дәлелдеуге, айтып беруге, тексеруге, бағалауға, түзегуге, қасындағы оқушының жауабын мазмұнға салуға, сұраққа жауап беруге дағдыланады.

Секірмелі жұптық жұмыс О.Ы.Ж-ның құралы, бұл А.Г.Ревиннің, В.К.Дьяченконың үнемі жұптық қатардың ауысып отыру әдістеріне сүйеніп, жаңа түсінікке ие болды. Ұжымның орнына жеке жұмыстың дағдыларын ұштау әрекетіне бағдарлау көзделеді.

Әр төрттік тақтаға, не плакатқа жазылған тапсырмаларды орындайды. 4 сұрақ, 4 жоспарлық бөліктері. Бұл төрттік тек көбейсе, міндетті түрде жұп болуы керек.

Жұмыстың қорытындысы – меңгерген білімді жинақтау, жүйелеу.

Жұптық жұмыста әр оқушы бір-біріне ыңғайлануы, бұл - еркіндіктің мектебі.

Егер сыныпта оқушы 40 болса, әрбірі бір жазбаша және 39 ауызша, көмек беретіні – 39.

Әр диалогтің жұп мәтінімен жұмысты азаттық жолға жіктеп, біреуі дауыстап оқып, әр азаттық жолға тақырып құрады.

Мәтінде меңгерту әрекетіндегі қожа дәптерін қасындағы оқушыға береді. Ол бөтен дәптерге азаттық жолдың тақырыбын жазады. Бұдан кейін бұл топ тарайды, әр оқушы өзіне сыңар іздейді. Сөйтіп, алғашқы өзінің жазбасына кезіккенше, бұл жұмыс жалғасады.

Келесі екінші таныс емес азаттық жолын тақырыпқа жіктеу үшін, ол оқушы өзінің алдындағы азаттық жолын тауып, оқуға, түсінуге, тыңдауға мәжбүр болады.

В.К.Дьяченко А.Т.Ривиннің әдісімен бір сабақта 11 жұптық ауысу әрекеті болғанын дәлелдеген. Мәтінмен жұмыстың мұндай түрі оқушылардың жас деңгейіне, қабылдау мүмкіндігіне ыңғайлап беруге жол ашады.

Жұптың мұндай түрі тапсырманың орындалу ырғағын, шапшаңдығын анықтауға тиімді. Оқушының үдемемен (градуирование) дербес жұмысын дамытады.

Мұғалім жұптық жұмысты жүйемен ауыстырута оқушыларды ынғайлау қажет. Ол үшін аталған 4-тік жүп өте орынды. Әр төрттікке оқулықтан 4 мәтін береміз. Бұл жағдайда Дьяченко әдісіндегідей емес, жұптар бір-бірін іздемейді. Әр оқушы анықталған алгоритм талабымен әрекетке шығады. Алдымен парталас, одан кейін артқы сыңарға қарайды. Үшінші ауылда әр оқушы бәрімен қарым-қатынаста болады. Төрттік ауысу кезеңінде оқушылардың бірігіп оқуларына, біреудің дәптеріне жазуға қолайлы жағдай туғызуы көзделеді. Балалардың саны 12-ден аспауы керек. Сырғымалы жұптық жұмыста ешкімге баға қойылмайды. Көп вариантты жұптық-ұжымдық әрекеттің бір түрі. Көп вариантты жұптың әрекеттестікте тапсырма ықпалдастық (интегриров.) әртүрлі материал даярланады.

Мысалы, әркім өзінің карточкадағы сұрағын даярлауды, онда есеп, не мысал болуы мүмкін. Сыртында (карточканың) сұрақтарға жауаптар беріледі. Тапсырма орындалғаннан кейін, оқытушы әр оқушының тұсына келеді. Мұнда бірде оң жақтағы көршімен жұмыс істейді.

3-ырғақта: 1) қисындығымен, әр көрші өзінің карточкасымен ауызша және жазбаша ой бөліседі. Сөйтіп, жаңа көршіге ыңғайланып отырады. 2-ырғақтың көрші партадағы сыңар қайтадан алдыңғы сыңарға қарайды. 3-ырғақта өзінің бұрынғы сыңарымен, бірақ карточка өзгереді. Бұл жұмыста әр оқушы қорытынды әзірлейді, тыңдайды, жоспар құрайды, мазмұндайды.

Көп вариантты жұптық жұмыстың тағы бір түрі – баяндаманы әртүрлі тақырыпқа әзірлеу. Бұған қосымша материалдар пайдаланылады. Барлық баяндамаларды тексеріп болған соң, тіректік түрі сөйлеуге сұрыпталады. Бұның толық мәтін, не тезис, не жоспар, не тіректік сызба болуы мүмкін. Әр көп вариантты жұптық жұмыста өзінің баяндамасын оқиды және басқаны тыңдайды (біресе сол, біресе оң жақ). Барлық баяндамалар оқылады.

Мұндай әрекеттестік сөз сөйлеуге, тіректік ұғымды тарқатуға, жолдасының ойын пайымдауға ұмтылдырады.

Әр оқушыға карточкамен жұмыс істеудің техникасын үйрету керек. Жауапты қалай берудің, карточканың сыртын толтырудың ретін білудің алгоритмі түсіндіріледі.

Бірде «мұғалім», бірде «оқушы» рөліне түсу көзделеді. Жұмыс бағасыз жүргізіледі.

Жұптық жұмыстың бұл түрлерінде оқушылардың жағдайы бірдей.

Оқушының сабақ үстіндегі жеке жұмысы

 

О.Ы.Ж. жеке жұмысты ұйымдастыру үрдісінде өздігімен жұмысқа ерекше назар аударылады. Бұнда білім іздеу, өзекті мәселені табу, шығармашылық қызметті ұйымдастыру – басты мәселе.

Жеке жұмысқа қандай іс-шараларды жатқызамыз? Жеке жұмыс пен өздігінен жұмысты қалай біріктіреміз? Бірінен-біріне ауысып отыру қалай? Жеке жұмысқа қандай материал табу керек? Жеке жұмысты қалай жоспарлауға, қалай есептеуге болады? Оның нәтижелілігін қалай шығарамыз? Бұл сұрақтарға толық рецепт беру қиын. Бұған жалпы бағыттағы жауапты беруге болады.

Жеке жұмыс қанша болса, өздігінен жұмыстың ауқымы да сондай дәрежеде болмақ. Әрине, мұның бәрі материалдың қандай мазмұнда болуына тікелей бағынышты. Оқытушы оқушылардың қасына келіп, жұмыс орындау стилін танып, оларға лайықты тапсырмалар даярлауға бағытталады.

Ынтымақтастық әрекеті – көмектесу, кеңес беру, әрқайсысының еңсесін көтеріп, марапаттау. Мұғалім баға қоймайды. Тек құптаушылық ырғақпен (мажорный тон), ізгілікті ілтипатпен, олардың жұмысына жанашырлық сыңай білдіреді.

Бәрін аралап болған соң, мұғалім бәрінің жұмыс орындап жатқанын башсал, жаппай бақылау жүйесіне қосуға әрекеттенеді. Мұның барысында өздігінен жұмыс деңгейін, өзара бақылау, жолдастарына қалай көмектесу, қателіктердің болмау жақтарын байқастырады. Бақылау басылған соң, бірден өздігінен жұмысқа ауысу әрекеті жүзеге асады.

ОЫЖ-де жеке жұмыс ерекше сараланған материалдар бойынша ұйымдасады. Бұл оқушыларға міндеттелмейді, тек тандау әрекетіне негіздейді. Оқушыны оқытушы үстеліне шақыруға болады.

Алғашқы кезеңде (жеке жұмыстың) мұғалім оқушының өздігінен жұмысын тексереді. Мысалы, ауызша тапсырма, жазбаша тапсарма, бұларды оқушылармен мұғалім бірлесіп тексереді. Жеке жұмысты тексеру дағдысында негізгісі - әр оқушының өзінше байымдау әрекеті. Бұл әр оқушының келген жерінен әрі қарай дамуына түрткі болады.

Әр оқушының жеке жұмыста жіберілетін уақытты тоқсан бойына бүкіл сынып оқушыларына бағдарлау орынды. Мысалы, ездігінен жұмыс (45 - t) - 25 минут, өздігінен жұмыс қатарынан ұйымдастырылады, олай болса, 25 минут.

Уақыттың бір бөлігі жеке жұмысты және өздігінен жұмысты қатарынан қосуға жіберіледі. Мәселен, орта есеппен әр сабақта бұған 5 минут жіберіледі, онда жеке жұмыстың өзіне 20 минут. 20 минутты тоқсан бойындағы сабақтың санына көбейтеміз. Мәселен, 20 * 36 = 640. Жеке жұмыстың жалпы сағатын оқушы санына бөлеміз. Мәселен, оқушы саны – 40. Онда әр оқушының жеке жұмысы айқындалады, 640-ты 40-қа бөлеміз,

- 16 минут болады. Әр оқушы үшін жеке жұмыс уақыты 16 минут. Бұл – тоқсандық меже.

Әділдікті ұстану үшін есеп жүргізу керек.

Графиктің әр шілтері 1 минутқа бара бар. Мұғалім графикте кімнің 16 минуты төмен болса, соны шақырады.

Бұл есеп жеке жұмыстың ерекше түрлеріне қолданылады. Тиісті бақылау жүргізуге болады. Оқу деңгейін есептеуге жол ашылады. Ойлау мен сөйлеуді дамытады. Тестіні өздері де құрады. Тестінің аралық, қорытынды түрлерін де құрастырады. Алдымен оңай түрлері карастырылады.