Тәжірибелік сабақтарға арналған әдістемелік нұсқаулар

Тәжірибелік жұмыс №1. Visual Prolog ортасы: негізгі түсініктер, интерфейсі.

Мақсаты:ЖИ ұғымымен, оның зерттеу бағыттарымен толық танысу. ЖИ даму тарихын толық білу.

Сұрақтар:

1. ЖИ шет елдерде дамуы.

2. ЖИ ТМД дамуы.

Тәжірибелік жұмыс №2. Test Goal режимінде қарапайым программаларды теру, редактірлеу және тестілеу.

Мақсаты:Білім базасы және білім моделі ұғымдарымен толық танысу. Білімдердің түрлерін мысалдар арқылы түсіну.

Қарастырылатын сұрақтар:

1. Білім моделі және білім базасы ұғымдары.

2. Ұғымдық, конструктивтік, процедуралық және фактографиялық білімдер.

 

Тәжірибелік жұмыс №3. Қарапайым жобаларды жасау.

Мақсаты: Семантикалық желі ұғымын түсіну. Семантикалық графтар сала білу.

Семантикалық желі– граф формуласындағы білім моделі. Мұндай модельдер негізінде кез-келген білімді объектілер (ұғымдар) және байланыстар (қатынастар) түрінде арақатынасы түрінде көрсетуге болады.

Мысал1. «Әтеш – Петя құс болып есептеледі және ол кукареку деп шақырады Папугай Кеша менің сыныптасым Васяның үйінде тұрады. Аю бұл күнгірт түсті жануар»

 

Граф төбелерінде объектілер мен ұғымдар (овалдарда) бейнеленді. Оларды қатынастарды қосағын білдіреді.

Екінші сөйлем үшін граф:

 

 

Үшінші сөйлем үшін граф:

 

 

Үшеуінен бір граф:

 

Тапсырма1. Келесі ақпаратты көрсететін семантикалық желі құр. «Диірменшіде үш ұл бар. Ол оларға мұра қалдырды. Мұра диірменнен, жылқыдан және үйден тұрды. Үлкені диірмен, ортаншысына жылқы, кішісіне үйді берді».

Тапсырма2: Келесі ақпаратты көрсететін семантикалық желі құр.

Мария күндізгі ауысымда жұмыс істейді.

Сергей кешкі ауысымда жұмыс істейді.

Борис кешкі ауысымда жұмыс істейді.

Валентина кешкі ауысымда жұмыс істейді.

Егер екі қызметкер бір ауысымда жұмыс істесе, бір-бірін біледі.

Анықтаңыз.

1) Сергей Бористі білеме?

2) Валентина кімді біледі?

3) Мария кімді біледі?

 

Тәжірибелік жұмыс №4. Қайтарымды(возвратом) іздеу.

Мақсаты: Компьютерлік лингвистика ғылымымен танысу. Графтар құрып үйрену.

ЖИ компьютерлік лингвистика деген бөлім бар. Бұл ғылымның міндеті – компьютерді адаммен табиғи тілде сөйлеуге уйрету. Кез-келген сөйлемнің мағынасы оны құрайтын сөздерден ғана емес, сонымен қатар сөздер арасындағы байланыстарға тәуелді.Мысалы: «Таңертең далада жылы жаңбыр жауды». Сөйлемнің граф түрінде көрсетуге болады.

 

 

Егер осы граф төбелерінде сөйлем мүшелерін ұқсас сөздерге алмастырса, онда тағы да мағыналы сөйлем алынуы мүмкін. Тіпті нақты ұғымды қамтымайтын сөйлем де, қандай да бір анықталған мағынада болуы мүмкін. Мысалы: «Қандай да, әлдебіреу, бірдемемен,біреуді т.б». Мұнда мүлде анықталған объект және ұғымдар жоқ, бірақ байланыстар бар. Осыған ұқсас модельдер компьтер жадысына енгізіледі және мәтіндерді табиғи тілде талдау үшін қолданылады.

Тапсырма 1. Келесі сөйлемніңмағынасы қарай граф құр.

«8-Наурыз Халықаралық әйелдер күніне Маша силыққа қызыл және сары райхандар және үлкен жұмсақ аю алды.»

Тасырма 2. Қандай да бір әріптен басталатын сөздерден тұратын сөйлем құрыңыз және оны граф түрінде бейнелеңіз. Мысалы: «Еңселі Еркебұлан Елбасының «Елу елге ену» ережесін екі етпеді.»

 

Тәжірибелік жұмыс №5. Қайтарымды(возвратом) іздеуді басқару: fail және кесіп тастау(отсечения) предикаттары.

Мақсаты: Екі үлесті граф ұғымымен танысу. Екі үлесті графтарды құруды үйрену.

Екі үлесті граф – семантикалық желінің бір түрі. Мұнда әрбір байланыс екі емес, одан көп объектілерді байланыстырады. Мұндай графта екі типтің төбелері болады, оларды «қаралар» және «ақтар» деп атаймыз. Қара төбелерге объектілер сәйкестігі қойылады (ұғым), ақтарға – объектілер арасындағы байланыс қойылады. Мұндай графтағы кез келген доғалар әр түстердегі екі төбелер арасынан өтеді.

Мысалы. Екі үлесті граф формасында ромб – геометриялық объектісі түралы білім моделін алу қажет. Ромбыда 7 сипаты бар: қабырғалар ұзындығы а, сүйір бұрыш α, доғал бұрыш γ, S ауданы, периметрі Р және диагональдары және. Бұл шамалар келесі формулалармен байланысты:

, P=4a,

,

Графты жеті қара төбелер және бес ақ төбелермен тұрғызамыз.

Тапсырма1. Кез келген үшбұрыш келесі шамалар және олардың арасындағы байланыстармен сипатталады:

а, b, с – қабырғалар ұзындығы

α, β, γ - а, b, с қабырғаларына сәйкесінше қарама-қарсы жатқан бұрыштар

S - аудан

Р – периметр

р – жарты периметр

 

α+β+γ=110, p=a+b+c, p=P/2.

 

Екі үлесті граф түріндегі үшбұрыш жайлы білімнің моделін құр.

Тапсырма2. Тікбұрышты үшбұрыш келесі шамалар және олардың арасындағы байланыстармен сипатталады:

а, b, с – екі катет және гипотенуза ұзындықтары

α, β, γ - а, b, с қабырғаларына сәйкесінше қарама-қарсы жатқан бұрыштар

S - аудан

R - үшбұрышқа сырттай сызылған шеңбер радиусы

, , S=ab/2, R=c/2

, ,

Екі үлесті граф түріндегі Тік бұрышты үшбұрыш жайлы білімнің моделін екі үлесті граф түрінде тұрғыз.

 

Тәжірибелік жұмыс №6. Арифметикалық есептеулер.

Мақсаты: Математикалық өрнектерді графтар түрінде көрсете білу.

Дәстүрлі математикалық символына математиканың дәстүрлі түрі болып табылады. Олар адамдардың кәсіпқой қызметтеріне ойластырылған және барлық әлемнің мамандарына түсінікті.

Математикалық өрнектің мағынасы есептелетін операциялардың тізбектілігінде. Оны түсіну үшін амалдардың орындалу ретін, жақшаларды ашу ережелерін білу керек. Мысалы, 7-5*3 мысалында алдымен көбейтуді, содан кейін алуды орындау қажет. Оны білмесе есептеуден қателеседі.

Математикалық өрнектердің рет-ретімен орындалуының көрнекті құралы ретінде графтарды алуға болады. Мұндай граф болатын жапырақтары сандар болатын, басқа да төбелері- амалдар болатын ағаш табылады. Доғалар төбелері амалдарды төбелер-операндалармен байланыстырады. Мысалы:

16*(3+8)*(13-5) өрнегі үшін граф мына түрде болады.

 

 

Операцияларды орындау реті жапырақтарынан тамырына қарй жүреді, яғни тқменнен жоғары қарай. Ең соңындағы тамырындағы амал орындалады.