Тақырып 2. Білім жүйелері

1. Білім жүйесін құрудағы проблемалар;

2. БЖ қойылатын талаптар;

3. БЖ қасиеттері мен пайдалану сипаттамасы арасындағы байланыстар.

Жасанды интеллект құрудың ең бір үлкен проблемалары болып білімді қолданудағы проблемалар болып табылады. Оның өңделуі жасанды интеллектің әртүрлі бағыттарымен іске асады.

Жасанды интеллект облысындағы білім түралы түсінік мәліметтер қорының кең көлемімен және мәліметтер қорын құрудың жұмыс техникасы және принциптерін құру жайлы зерттеулер бойынша қалыптасқан. Мәліметтер қорының эффектілігі көбінде ЭЕМ жадысында мәліметтер қалай құрылады, қандай әдіспен ұйымдастырылады соған тәуелді.

Алайда, мәліметтер қорының эффектілігі егер сақталған ақпаратты форма есебінен және басқа құжаттар есебінен емес, басқару объектісі мен шынайы орта фактыларында бар қарым-қатынастар есебінен тәуелді. Бұл қатынастар аяқ-астылы, оқиғалы емес объектінің байланыстарын, табиғатын көрсетуі қажет. Осындай мәліметтер қоры (МҚ) интеллектуалды немесе білім МҚ деп аталады.

Білім жүйесін (БЖ) құру келесі өзара байланысты проблемалардың шешімдерін жорамалдайды.

Алдымен қолданбалы білім облысын құру керек. Осы қиын есеп қолмен шешіледі. Барлық осы операциялардың әдістемесі бірінші формализациялау проблемасының мазмұнын құрайды.

Екінші проблема – ЭЕМ жадысында фиксация және әдістер сипатын көрсететін формальды аппараттың құрылуымен байланысты – білімдерді көрсету проблемасы.

Құрылатын моделдерде жүргізілетін есептеу теориясының дамуы – үшінші проблеманы – білімді қолдану проблемасына әкелді.

Соңғы 4-ші проблема - шешілуін жүйелік программаистер қарап жүрген технологиялық проблема, - ол программалық моделдерді қолдау құралдарын өңдеу проблемасы.

Жасанды интеллектте негізгі көңіл 2-ші және 3-ші проблемаларға аударылады.

БЖ-ға қойылатын талаптар. БЖ келесі ерекшеліктерге ие болуы керек.

1. Қайшылықтарға шыдау. Яғни, кедергілер кездескенде Жасанды интеллект қызметін баяулатамыз, бірақ толық тоқтатпау керек.

2. Шығаруды қамтамасыз ету. Әлем жайлы толық ақпараты жоқ БЖ бар және келетін ақпараттардан дұрыс қорытынды жасай алуы керек.

3. Жаңа ақпаратқа сыншы бола алуы керек. Бұл жаңа ақпараттың қажеттігін, оны басқа қолда бар ақпратпен салыстыра отырып қорытындыға келу.

4. БЖ бөлшектігі. Жаңа хабарламалар келгенде БЖ осы хабарламалардың эффектілі өңделуін қамтамасыз ететін білімнің кейбір фрагментін белгілеп алу қасиетіне ие болуы керек.

5. Білімді қайта құруға оқыту және қабілеттілігі. Оқыту сынау механизмдеріне қарама -қарсы болу керек.

БЖ-ға деген негізгі қойылатын талаптар осындай. Алайда, жасанды интеллекте бәрі толық зрттелгенмен, әлі барлық талаптарға сай БЖ жасалған жоқ. Бірақ, бұлар міндетті түрдегі талаптар, себебі олар бір-бірін толықтырады және БЖ-ның компактілігі, беріктігі, сенімділігі сияқты мінезедемелерін қамтамасыз етеді.

Білімдер жүйесінің қасиеттері мен эксплуатационды мінездемелері арсындағы өзара байланыс: об – қамтамасыз етеді, ум- азайтады, сод- бар, комп – тәркілейді.

Жоғарыдағы айтылған талаптарға сай БЖ-ны құру осындай аппаратты таңдау және өңдеуге негізделген. Айтылған талаптардың тек принципияльді орындалу мүмкіндігін қасиеттер қамтамасыз ете алады. Бірақ үнемді және қолайлы орындалуына мүмкіндік бере алады. Сонымен қатар, ерекше талаптар қатары білімді көрсетуде көрінуі керек. Осындай талаптардың маңыздылары болып келесілер табылады:

Көрсету өзіндік көрсету құрылымы және шешуші құрылымы сәйкес келетін БЖ құруды қамтамасыз етеді.Сонымен қатар ол БЖ-ны функционалдау мүмкіндігі жақында пайда болатын, әлем жағдайын сипаттайтын мәліметтер белсендірілетін режимда қамтамасыз етуі керек. Және де осындай сипаттама мазмұны мен көлемі актуальды жұмыс мақсаты жиынымен анықталады. Сипаттаудың жасанды интеллект жүйесіндегі бары әлем жағдайына жауап ретінде емес оған тәртіп реакцияларын тосқанға жауап ретінде құрады.

Алғашқы білім жүйесін басқаруды қолдану тәжірибесінде мәліметтер тәуелсіздігінің қосымша деңгейі айқын бола түсті. Жалпы мәліметтердің логикалық құрылымы әдетте күрделі, және мәліметтер қорының өсуімен бірге өзгереді. Сондықтан жалпы логикалық құрылымының өзгеруін көптеген қолданбалы программаларды қолданумен өзгертпеуіне болады. Кейбір жүйелерде жалпы логикалық мәліметтер құрылымының өзгерістерін, оның бар болу формасын құрайды, демек бұл құрылым үнемі даму үстінде болады. Бұларды мәліметтер тәуелсіздігінің логикалық және физикалық деп атайды.

Білімдедің логикалық тәуелсіздігі деп, қолданбалы программалардың өзгеруінсіз жалпы логикалық мәліметтер құрылмының өзгертілуі мүмкін (өзгертілу, әрине қолданбалы программалармен қолданылатын мәліметтер қорындағы элементтердің жоюы емес).

Мәліметтердің физикалық тәуелсіздігі деп, жалпы логикалық мәліметтер құрылымын не қолданбалы программаларды шақырмай-ақ физикалық қойылымы және мәліметтердің ұйымы өзгере алады.

Төртінші кезең мәліметтердің логикалық және физикалық идеяларымен сипатталады, логикалық мәліметтер құрылымы физикалық мәліметтер құрылымынан қатты ерекшеленуі мүмкін, нақты қолданбалы программалардан да ерекшеленуі мүмкін.