Тақырып. Экономикалық циклдар. Инфляция мен жұмыссызыдық.

1.Дамудың циклділігі, экономикалық циклдің фазалары

2. Инфляцияның себептері, көрсеткіштері және түрлері.

3. Жұмыссыздық: мәні, себептері, нысандары.

 

1) Барлық елдердің экономикалық дамуы циклділікпен сипатталады, циклділік – прогрессивті даму нысаны.

Циклділік- экономиканың тепе-теңдік жағдайынан ауытқуы.

Экономикалық циклдер ұлттық экономиканың барлық салаларын қамтиды да, келесі белгілер бойынша жіктеледі:

ұзақтығына қарай: қысқа мерзімді, орта мерзімді, ұзақ мерзімді.

әсер ету саласына қарай: өнеркәсіптік, аграрлы.

қамтуына қарай: құрылымдық, салалық.

көріну ерекшелігіне қарай: мұнайлы, азық-түліктік, энергетикалық, шикізаттық, валюталық.

аумағына қарай: ұлттық, ұлтаралық.

Экономикалық цикл -белгілі бір уақытта іскерлік белсенділіктің артуы мен төмендеуімен сипатталады, ал ол сұраныс пен ұсыныстың сәйкессіздігінен болады.

Экономикалық цикл- ЖІӨ ретіндегі іскерлік белсенділіктің ауытқуы.

Циклдің көрінісі- экономикалық белсенділіктің әр түрлі көрсеткіштерінің ауытқуларын көрсетеді: ЖҰӨ өсу қарқынын, жалпы сату көлемін, жалпы баға деңгейін, жұмыссыздық деңгейін.

К.Маркс өнеркәсіптік циклді қарастырады.

Өнеркәсіптік цикл- барлық фазалардан тұратын бір шыңнан екінші шыңға дейіңгі кезең. Циклда бірінен соң бірі қайталанып тұратын төрт фаза бар: дағдарыс (кризис), депрессия, жандану және өрлеу.

1 фаза- дағдарысқа келесілер тән:

ü қорлар жойылып, өнеркәсіптік инвестициялар азаяды:

ü еңбекке сұраныс азаяды:

ü тауарлар бағасы төмендейді:

ü пайда азаяды, несиеге сұраныс азайып процент ставкасы төмендейді.

Ең төмеңгі дағдарыс деңгейі- депрессия.

Депресия- жоғары деңгейдегі жұмыссыздыққа әкелетін ұлттық өндіріс көлемінің төмендеуі, ол бірнеше жылға созылады.

2 фаза -депрессияға келесілер тән:

ü өндіріс көлемі азаймайды, өспейді де;

ü тауар артықшылығы азаяды, бірақ сауда жүрмейді;

ü процент ставкасы минимумда.

Біртіндеп жандану бастала бастайды.

3 фаза-жандануға келесілер тән:

ü нарықтың жаңа жағдайларына бейімділген кәсіпорындар тауар өндірісін арттыра бастайды;

ü жұмыссыздық қысқара бастайды;

ü инвестициялық процестер жанданады;

ü баға және процент ставкасы артады.

4 фаза-өрлеу келесілер тән:

ü ЖҰӨ өсуінің жоғары қарқыны;

ü жұмысыздық толығымен жойылады:

ü баға және процент өсуде.

 

2) Тұрғындардың жұмысбастылығы-макроэкономиканың басты сипаты.

Жұмысы бар- жұмыс басты болып жұмыспен толығымен қамтылған немесе толығымен қамтылмаған адамдар.

Жұмыссыз - статистикалық зерттеу кезінде жұмыссыз болған, бірақ оны іздеп, жұмысқа кірісуге дайын болған адамдар.

Жұмыссызбен жұмысбастылар жиынтығы жұмыс күшін құрайды.

Жұмыссыздық дәрежесі - жұмыссыздар санының жұмыс күшінің санына қатынасы ретінде анықталады.

Жұмыссыздықтың негізгі типтері:

Фрикционды жұмыссыздық; жұмысты іздеумен оны күтумен байланысты. Бұл жұмыссыздықтың қысқа мерзімді және ерікті түрі, осы категориядағы жұмыссыздардың еңбек нарығында сатуға келетін жұмыс дағдысы бар.

Құрылымдық жұмыссыздық; - жұмыс күшінің құрылымының жұмыс орындарының құрылымына сәйкес келмеуінен туындайды.

Жұмыссыздықтың бұл түрі еріксіз және ұзақ мерзімді сипатта болады.

Циклдік жұмыссыздық;- экономикалық құлдыраумен байланысты пайда болады, жандану кезінде ол болмайды.

Толық жұмысбастылық;- экономикада фрикционды және құрылымдық жұмыссыздықжағдайындағы жұмысбастылық.

Оукен заңыжұмыссыздық деңгейін ЖІӨ ауытқуымен байланыстырады: жұмыссызыдық деңгейінің 1 процентке әр өсімінде(алдыңғы жыл көрсеткішімен салыстырғанда) шынайы ЖІӨ өсу қарқыны 2,5% азаяды.

Жұмысыздық деңгейі= жұмыссыздар саны/ жұмыс күшінің санына *100%

3) Инфляция - орташа баға деңгейінің өсуі салдарынан ақшаның құнсыздануы.

Дефляция - орташа баға деңгейінің төмендеуі.

Инфляция деңгейі (баға өсімінің қарқыны) – бағаның орташа деңгейінің салыстырмалы өзгерісі Дезинфляция - инфляция деңгейін төмендету (бағалардың өсу қарқыны).

Инфляция түрлері:

Ашық және жабық – біріншісі баға өсуімен, екіншісі тауардың жоғалуымен сипатталады.

Қалыпты (ж орғалап жүруші ) - баға жай өзгереді, көбіне жылына 10% дейін.

Шоқырақтаушы – баға өсімі жылына 10 -200% дейін.

Гиперинфляция- баға өсімі жылына 1000% (айына 50 %) болады да, ақша айналымы толығымен бұзылады.

Балансты және баланысталмаған: әр түрлі тауарлар бағасы салыстырмалы түрде өзгеріссіз және керісінше өзгермелі.