Септік жалғау және септік категориясы.Сөйлемде сөздердің арасындағы алуан түрлі синтаксистік қатынастарды көрсетіп,өзі жалғанған сөзге әр түрлі грамматикалық мағына үстеп, сөз бен сөзді байланыстыруда үлкен орын алатын зат есімнің парадигмалық түрлену жүйесінің бірі – септік жүйесі. Көптік, тәуелдік жплғауларының әрқайсысы өз ішінде бір – біріне қайшы мәндес мағыналардың жиынтығынан тұратын бір ортақ категориялық мағынаны білдірсе, септік жалғау ондай ортақ категориялық мағынаны білдіре алмайды. Септік жалғау түрлерінің басын біріктіріп,зат есімнің түрлену парадигмасының бір категориялық түрі етіп отырған – септік жалғауларының мағыналық ортақтығынан гөрі қызметтік,мағыналық- қызметтік қасиеті.Сондықтан да септік жалғау категориясын анықтағанда, көбіне оны «сөйлемдегі сөздерді бір-бірімен жалғастырып,селбестіріп тұратын» тұлға және «сөздердің жалғаулырды қабылдау өзгерту жүйесін сөздердің септелуі деп немесе септеу деп атайды»немесе «септелу деп сөздердің сөйлем ішінде өзге сөздермен дәнекерлесу үшін септік жалғауын қабылдап, грамматикалық тұрғыдан өзгеріске түсуін айтады»деп те анықтайды.Септік жалғауларына зат пен оның іс-әрекеті, я зат пен заттың арасындағы субъектілік,объектілік,меншіктілк-қатыстық, мекендік-мезгілдік,көлемдік, амалдық-құралдық, себеп-мақсаттық сияқты қатынастарды білдіріп,заттық мін үтеп тұратын түрлену тұлғасы деген анықтама беруге болады. 3. Тапсырма. Нольдік форма грамматикалық мағына білдірудің қай тәсіліне жатады? Төмендегі мысалдардан нольдік формадағы сөздерді анықтап, грамматикалық мағынасын көрсетіңіз. 1.Ата балаға сыншы (мақал) 2.Адам аласы ішінде, Мал аласы сыртында (мақал). 3.Қажыма, ер көңілім, бәрі де өтер, Сан азап бір күнгідей болмай кетер (С.Сейфуллин). 4.Сонда батыр жөнелді, Екі арыстан тең өлді (Махамбет).
|
