Ықтық және қоғамдық тәртіпҚ оғ ам тә ртіпке негізделіп, арқ а сү йеп қ алыптасып, ө мір сү ре алады. Қ оғ амда тә ртіп болмаса, ол қ ұ лдырайды, қ ирайды, оның келешегі болмайды. Мұ ны адамдар ежелден-ақ жақ сы тү сінген. Сондық тан да қ оғ амда тә ртіп орнатудың жолдарын қ арастырғ ан. Қ оғ амдағ ы тә ртіп тү рлі ә леуметтік нормалардың, былайша айтқ анда, адамдардың мінез-қ ұ лқ ын реттейтін қ ағ идалардың ө серімен яғ ни кү шімен орнатылады. Ә леуметтік нормалардың ең негізгісі, алғ ашқ ы пайда болғ аны ә дет-ғ ұ рып, дә стү р қ ағ идалары. Ә р халық та олар ежелден-ақ қ алыптасқ ан. Қ азақ халқ ы ә деттерінің заң тү рінде кү ші болғ ан, " Қ асым ханның қ асқ а жолы", " Есім ханның ескі жолы", " Тә уке ханның Жеті жарғ ысы" – бұ лар негізінен ә деттік заң дардың жинақ тары. Осындай ә деттердің кү шімен қ оғ амда тә ртіп орнатылғ ан. Ә леуметтік нормалардың маң ызды тү рі - ә дептік нормалар. Ә дептік нормалардың қ ұ қ ық тық сипаты болмайды. Олар адамғ а қ ұ қ ық бермейді, міндет жү ктемейді. Олар адамның ар-ұ ятын, намысын қ алыптастырып, солар арқ ылы қ оғ амдық тә ртіп орнатуғ а ұ йтқ ы балады. Ә дептік нормалар қ ұ қ ық тық нормаларғ а тү рткі, негіз балып отырады. Қ ұ қ ық тық нормалардың басым кө пшілігі ә дептік нормалардан нә р алады, соларғ а арқ а сү йейді. Неғ ұ рлым қ ұ қ ық тық нормаларғ а ә дептік нормалар арқ ау болса, соғ ұ рлым заң дардың ә ділеттік, адамгершілік мә ні жоғ ары балады. Қ ұ қ ық тық нормаларды қ олдану нә тижесінде қ оғ амда қ ұ қ ық тық тә ртіп орнығ ады. Демек, қ ұ қ ық тық тә ртіп дегеніміз қ ұ қ ық тық нормаларды жү зеге асыру нә тижесінде қ алыптасатын қ оғ амдық тә ртіп.
|
