Липидті мембраналардың моделіЛипосомдар немесе фосфолипидті көпіршіктер қалыпты жағдайда құрғақ фосфолипидтердің судан ісінуі кезінде немесе липидті ертіндіні суға бүркіп шашыратқан кезде алынады. Бұл жағдайда бимолекулярлы липидті мембраналардың өздігінен жиналуы пайда болады. Гиббс энергиясының минимумына тұйықталған сфералық бірлік ламеллярлық мембрана формасы сәйкес келеді. Бұл жағдайда барлық полярлық емес гидрофобтық құйрықтар мембрана ішінде орналасып олардың бірде біреуі полярлы су молекуласымен әсерлеспейді.
2.8.-сурет. Бір қабатты липосомның құрылыс схемасы
Бірақ көбінесе сфералық емес көп ламеллярлы липосомдар пайда болады. Олар бірнеше бимолекулярлық қабаттан тұратын липосомдар. Жекелеген көп қабатты липосомдардың бимолекулярлық қабаттары сулық ортамен бөлінген. Липидті қабаттардың қалыңдығы олардың табиғатына байланысты 6.5-7.5 нм ал олардың арақашықтығы 1.5-2нм болып келеді.Көп қабатты липосомдардың диаметрлері 60-400нм -ге дейінгі және одан да көп аралықта өзгереді. Бір қабатты липосомды әр түрлі әдістермен алуға болады. Мысалы: көп қабатты липосомдардың суспензиясын ультрадыбыс арқылы өңдегенде алынған бір қабатты липосомның диаметрі 25-30нм-ді құрайды. Диаметрі 400нм-ден жоғары бір қабатты липосомдарды басқа да әдістермен алу жолдары бар. Липосомдар кейбір жағдайда клетка ролін атқарады. Олар клетка мембранасының әр түрлі қасиеттерін зерттеу үшін модель қызметін атқарады. Липосомдар - медицинада негізгі қолдау тапты,мысалы: липосомның ішіне дәрілік препаратты салып, дәрілерді белгілі бір ауру органдарға жеткізу үшін фосфолипидті микрокапсула ретінде қолданылады. Липосомдар – уытты емес, егер оларды дұрыс қолданса олар толығымен организммен сіңіріліп, кейбір биологиялық тосқауылдардан өтіп кетеді. Инсулин. Липосомның ішіндегі инсулин асқорыту ферменттерінен жақсы қорғалады. Қазіргі таңда осы препаратты липосомның ішіне салып, ауырған жерге дейін дәл апару нәтижелері қарастырылуда, ал бұл диабет аурумен ауырғандарды систематикалық егуден құтқаруға жағдай жасайды. Сонымен қатар қатерлі ісіктерді, ферментативті жетіспеушілікті, атеросклерозды, емдеу үшін липосомальдық терапияның қолдану әдістері ұйымдастырылып, зерттеу жұмыстары жүргізілуде. Липосомға салынған, енгізілген дәрілерді ауру органдар мен мүшелерге, жүректің ауырған нүктесіне дәл апару жолдары қарастырылып зерттелуде. Бұл үшін липосомға – белоктық молекула жалғастырылып (антитело) ауру – мүшелер мен органдарға – нысанға жеткізілуі тиіс. Липосомдар қан ағыны арқылы барлық организмге тасымалданып ауру орган – нысанға жеткізіліп тоқтайды. 2.9. Жазық биқабатты липидті мембрана (БЛМ) БЛМ-мембрана моделінің басқа типіне жатады. Мұндай мембрананы – сұйық ортаға батырылған диаметрі 1нм тесігі бар пластикалық пластинада (фторпласта) алады. Осы тесікке липид ертіндісінің тамшысын тамызады. Еріткіш ертіндіден суға өтіп, тесікте липид пленкасы қалып қояды. Бұл пленка спонтандық түрде қашан қалыңдығы 6 нм бимолекулярлық қабат пайда болғанша жіңішкере береді. Жазық липидті мембраналар – липосомдармен бірге модель ретінде мембрананың электрлік қасиеттерін, олардың өтімділігін зерттеуде ғылыми жұмыстарда қолданылады. Модельдік мембрана арқылы - биологиялық мембраналардың бір функцияларын, соның ішінде барьерлік қасиеттерін зерттейді. Мысалы: селективті - яғни су үшін жақсы өтімділік болса, иондар үшін нашар болады. Мембранаға тасымалдаушы молекуланы енгізіп, биологиялық тасымалдануды моделдеуге болады.
|
