орытынды. Егер ف, ع, ل түбір әріптерінің бірінің орнында һамза келсе

Егер ف, ع, ل түбір әріптерінің бірінің орнында һамза келсе, онда бұл сөз махмуз деп аталады. Махмуз үш түрлі болады. Егер һамза ف орнында тұрса, онда сөз махмузул-фа деп аталады: أَخَذَ, алды. Егер - ع орнында болса, онда – махмузул-айн: سَأَلَ, сұрады. Егер - ل орнында болса, ол – махмузул-лам деп аталады: قَرَأَ, оқыды.

Қағида:

1) Егер һамза сүкунды болса, оның алдында харакатты әріп келсе, һамза сол харакатқа ұқсас әріпке айналып кетеді: راس لُوم بير алғашқыда راَئْس لُؤْم بيِئْر болған, сондай-ақ: آمَنَ اُومُنْ اِيْمَانْ, алғашқыда اَءْمَنَ اُءْمُنْ اِئْمَانْ болған.

2) Егер һамза харакатты болса, оның алдында харакатты әріп келсе, онда һамза өзгермейді: سَأَلَ لُؤُم رُؤُف مُسْتَهْزِؤُنَ سُئِلَ سُئِمَ مُسْتَهْزئين.

Алайда, егер һамза фатхалы болса, ал оның алдында кәсралы немесе заммалы әріп келсе, онда һамза сол харакатқа ұқсас әріпке айналып кетеді: مِيرَجُونَ негізінде مِئَرَجُؤُنَ болған.

3) Егер һамза харакатты болып, оның алдындағы әріп сүкунды болса, һамзаның харакаты түсіріледі, содан соң екі сүкун қатар келіп қалмауы үшін һамза да түсіріледі, ал оның түсірілген харакаты алдыңғы әріпке өткізіледі: يَرَى, مَسَلَةَ, مَلَكَ, негізінде يَرْأَيُ, مَسْأَلَةَ, مَلْئَكَ болған. يَرَى негізінде يَرْأَيُ. ـيـ әрпінің харакаты бар, оның алдында фатха келген, ـيـ әрпі ا әрпіне ауыстырылады: يَرْأَى. Һамза харакатты, оның алдындасүкун келген, һамзаның харакаты түсіріледі. Екі сүкун қатар келгендіктен, һамза түсіріледі. Һамзаның түсірілген харакаты алдыңғы ر әрпіне өткізілді – يَرَى:

يَرَى يَرَيَانِ يَرَوْنَ تَرَى تَرَيَانِ يَرَيْنَ تَرَى تَرَيَانِ تَرَوْنَ تَرَيْنَ تَرَيَانِ تَرَيْنَ أَرَى نَرَى.

Мазий يَرَى - رَأَى негізінде: رَأَيَ. Эълалы мен жіктелуі رَمَى етістігінің эълалы мен жіктелуіне ұқсас келеді.

رَأَى يَرَى амр хазиры – رَ: رَ رَيَا رَوْا رَيْ رَيَا رَيْنَ

Егер мухатаб жіктелуінде үзіліс (вакф) келсе, онда қосымшаға ه қосылады: رَهْ.

Махмузул-фаның 5 бабы бар:

Баптары	мысалдары	Масдары	Мағынасы
فَعَلَ يَفْعِلُ	أَدَبَ يَأْدِبُ	مَأُدَبَةٌ	Түскі асқа шақыру
فَعَلَ يَفْعُلُ	أَخَذَ يَأْخُذُ	أَخْذٌ	Алу
فَعَلَ يَفْعَلُ	أَهَبَ يَأْهَبُ	أُهْبَةٌ	Дайындалу
فَعِلَ يَفْعَلُ	أَرِجَ يَأْرَجُ	أَرَجٌ	Тартымды иіс шығару
فَعُلَ يَفْعُلُ	أَسُلَ يَأْسُلُ	أَسْلٌ	Ұзару

Махмузул-айнның 3 бабы бар:

Баптары	Мысалдары	Масдары	Мағынасы
فَعَلَ يَفْعَلُ	رَأَى يَرَى	رُؤْيَةٌ	Көру
فَعِلَ يَفْعَلُ	يَئِسَ يَيْئَسُ	يَأْسٌ	Үміт үзу
فَعُلَ يَفْعُلُ	لَؤُمَ يَلْؤُمُ	لُؤْمٌ	Сөгу

Махмузул-ламның 4 бабы бар:

Баптары	Мысалдары	Масдары	Мағынасы
فَعَلَ يَفْعَلُ	سَبَأَ يَسْبَأُ	سَبْأٌ
فَعِلَ يَفْعَلُ	صَدِؤَ يَصْدَئُ	صُدْأَةٌ	Тот басу
فَعِلَ يَفْعِلُ	هَنِأَ يَهْنِأُ	هِنْأَةٌ	Қанағаттану, бақытты болу
فَعُلَ يَفْعُلُ	جَرُؤَ يَجْرُؤُ	جُرْأَةٌ	Батыр болу

 

الحمد لله رب العالمينالصلاة والسلام على رسوله محمد وعلى آله وأصحابه أجين!