ХҮІІ- ХҮІІI ғасырлардағы Қазақ хандығы.Қазақтардың Пугачев басқарған шаруалар соғысына қатысуы, Сырым Датүлының кетерілісі Қазақстанда хандық билеу жуйесінің әлсірей бастағанын керсетті. 1319 ж. Абылайдыңүлы Уали қайтыс болғаннан кейін Орта жузге хан тағайындалмады. 1322 ж. патша үкіметі Сібір генерал-губернаторы М.М.Сперанский дайындаған Тібір қырғыздарының Жарғысын" бекітті. Жарғыға сай Орта жузде хандық билік жойылып, жаңа әкімшілік басқару жүйесі ендіріліп, Орта жуз қазақтары Сібір қырғыздарының облысы деп аталды. Обылыс сыртқы және ішкі округтерге бөлінді. Сыртқы округке Ертіс өзенінің арғы жағындағы қазақтар енді. Ішкі округтерге Қарқаралы, Көкшетау, Баянауыл, Аягөз, Ақмола, Күсмурын, Көкпекгі, Атбасар енді. Округтер Омбы облыстық басқармасына бағынды. Округтерді басқару аға сүлтан басқарған округтік приказдарға жуктелді. Аға султандарды тек султандар ғана сайлады, оларға ресейлік майор шені, ал он жне болды?неылдан кейін дворяндық атақ берілді. Осылайша біртіндеп аға султан орыс әкімшілігінің сойылын соғатын қуралға айналды. Округ - 15-20 болыстан, болыс - 10-12 ауылдан, ауыл - 50-70 шаңырақтан қуралды. Болысты - болыстық султан, ауылды - ауылдық старшина басқарды. Аға султандар үш жылға сайланды. Болыс султандарын сайлау мерзімі өмірлік болды. Ауыл старшиндары да үш жылға сайланып отырды. Қазақстанның оңтустік аудандарында да хандық билік әлсіреп, қазақтар Сыр бойындағы қалалардан айырылып, өлке билігі әуелі Жүніс қожаға, кейін Қоқан хандығына өтеді. Саяси куйзеліс Кіші жузде де орын алды. Патша үкіметі бекіткен әуелі султан Айшуақ, кейін Жантөре басқарған хандық кеңестің Кіші жуз қазақтарының арасында беделі болмады. XVIII ғ. аяғы - XIX ғ. басында Кіші жуздің едәуір бөлігі Еділ мен Жайық өзендерінің аралығына барып қоныстанып, Нуралы баласы Бөкей басқарған хандық құрды.
|
