Ақ Орда

(XIII – XV ғ. басы)

 

Ø Ақ Орданың құрылуы, жер аумағы

1. Қазақстан аумағындағы монғолдардан кейінгі құрылған алғашқы мемлекет: Ақ Орда.

v Ақ Орданың этникалық негізі бірыңғай жергілікті түрік тілдес ру-тайпалары.

1. ХІІІ ғасыр мен XV ғасыр басында Шығыс Дешті Қыпшақта өмір сүрген мемлекет: Ақ Орда.
2. Ақ Орданың аумағы қамтыған жерлер: Орда Ежен мен Шайбан хандарының жері.
3. Ақ Орда мемлекетінің аумағы: Жайық өзенінен Батыс Сібір ойпатына дейінгі, Сырдарияның орта және төменгі ағысы аралығы.
4. Ақ Орда мемлекетінің астанасы: Сығанақ;.

 

Ø Ақ Орданың ішкі-сыртқы саяси жағдайы

1. Ақ Орданың ішкі-сыртқы саяси жағдайы бөлінеді: 3 (үш) кезеңге.
1. Ақ Орда билеушілерінің Алтын Ордадан бөлініп, жеке мемлекет болу үшін күрес жүргізуі.
2. Ақ Орда хандарының Алтын Орданың ішкі істеріне белсене араласуы.
3. Ұрұс ханның және оның ұрпақтарының Әмір Темірге қарсы күрес жүргізуі.
2. Ақ Орданың негізін қалаған: Орда Ежен.

v Орда Ежен билік құрған мемлекет: Ақ Орда.

R Ақ Орданың алғашқы ханы: Сасы Бұға (1309-1315 ж.).

1. Ақ Орданың Алтын Ордадан біржола бөліне бастаған уақыты: XIV ғасырдың екінші ширегі.
2. Ерзен ханның;(1315-1320 жж.) тұсында:

v Ақ Орданың қалалық мәдениеті дамиды.

v Сығанақ; Орта Азия мен Шығыс Дешті Қыпшақтың арасындағы басты сауда орталығына айналды.

1. Ақ Орданың ханы Мүбәрак (1320-1344 жж.):

v 1327-1328 жылдары өз атынан Сығанақ қаласында теңге соқтырды.

v Алтын Орданың ханы Өзбек пен Мүбәрак ханның арасындағы күресте Мүбәрак жеңіліске ұшырап, қырғыздар жері мен Алтайға қарай кетуге мәжбүр болды.

1. Ақ Орданың күш-қуатын нығайтқан хан: Ұрұс хан (1361-1376 жж.)

v Ақ Орда Алтын Ордадан бөлініп тәуелсіз хандық болды.

v 1368-1369 жылдары өз атынан Сығанақ қаласында теңге шығарады.

v 1374-1375 жылдары Алтын Орданың астанасы Сарайды, Қажы-Тарханды алып, Кама бұлғарларын бағындырады.

1. Ақ Орда билеушісі Ұрұс ханның Еділ бойынан Сыр бойындағы иелігіне оралуының себебі: Орта Азияда Әмір Темірдің күшеюі.

v Ұрұс хан жол бойында өзіне көмектесуден бас тартқан Маңғыстау билеушісі Түй-Қожаны жазалайды. Оның баласы Тоқтамыс Әмір Темірге барып паналайды.

1. Әмір Темірдің Тоқтамысты пайдаланудағы түпкі мақсаты: Ақ Орданы да, Алтын Орданы да басып алу.
2. 1376 жылы қайтыс болған Ақ Орда ханы: Ұрұс хан.
3. 1379 жылы Тоқтамыстың Темір-Мәлікті (Ұрұс ханның екінші баласы) жеңіп басып алған қаласы: Сығанақ;.
4. Әмір Темірдің көмегімен Тоқтамыс Мамай ордасын басып алды: 1380 жылы.
5. Тоқтамысқа қарсы әрекет жасай бастаған Әмір Темір 1395 жылы Ақ Орда тағына отырғызды: Қойыршақ оғланды.

v Ақ Ордадағы оғлан – ұлыс билеушісі.

1. Ақ Орданың соңғы ханы: Барақ (1423-1428 жж.).
2. Ақ Орда билеушісі болған Барақтың мақсаты: Сырдария бойындағы қалаларды қайтару.

v Әмір Темірдің немересі Ұлықбекті жеңіп, көптеген қалаларды өзіне қаратады.

1. Ақ Орда мемлекетінің өмір сүруін тоқтатты: XV ғасырдың басында.
2. Ақ Орданың орнына келген мемлекет: Әбілқайыр хандығы.
3. Қазақ халқының қалыптасып, мемлекетінің құрылуына зор тарихи рөл атқарған: Ақ Орда.