Тақырып. Қазіргі заманғы негізгі құқықтық жүйелерТүйінді сөздер: құқық, құқықтық жүйе, құқықтың қайнар көздері, прецедент Қарастырылатын сұрақтар: 1 Қоғамның құқықтық жүйесінің түсінігі 2 Осы заманғы құқықтық жүйелерінің топстырылуы. 3 ҚР-ның құқықтық жүйесі Біріккен Ұлттар Ұйымының мәліметтері бойынша осы бүгінгі күнде Жер ғаламшарында 230-ға тарта мемлекет бар көрінеді. Алуан түрлі мемлекеттік-құқықтық құбылыстарды зерттеу-зерделеу үшін заң ғылымында құқықтық жүйе ұғымы қолданылады. Құқықтық жүйе — нақты мемлекеттің тұтастай алынған құқықтық болмысының бәрі. Құқықтық жүйе ұғымына құқықтық құбылыстардың мол тобы - нормативтік, ұйымдық, мәдени-әлеуметтік аспектілер, құқық феноменінің жақтары кіреді. Құқықтық жүйенің құрылымы құқықтық құбылыстардың 3 топтамасынан тұрады: а) заң нормалары, қағидаттар, институттары (нормативтік жағы); б) құқықтық мекемелердің жиынтығы (ұйымдастыру жағы); в) осы қоғамның өзіне тән құқықтық көзқарастардың, түсініктердің, идеялардың жиынтығы, құқықтық мәдениет (идеологиялық жағы). Әрбір мемлекеттің құқықтық жүйесі қоғам дамуының заңдылықтарын, оның тарихи, ұлттық, мәдени ерекшеліктерін бейнелейді. Әрбір мемлекеттің өзінің құқықтық жүйесі болады. Оның басқа мемлекеттердің құқықтық жүйелерімен ортақ болып келетін ерекшеліктерімен қатар, сондай-ақ айырмашылықтары да яғни өзгешеліктері де болады. Құқықтық жүйенің дамуына қоғамның бүкіл рухани мәдениеті, дін, философия, өнеге, имандылық, көркемдік мәдениет, ғылым ықпал жасайды. Құқықтық мәдениетке саясат және саяси мәдениет зор ықпал тигізеді. Ежелгі Қытай, Үндістан, Мысырда, Рим мемлекетінде құқықтық жүйелер дін мен табиғи түрде өзара байланысты болып келетін. Құқықтық жүйелердің дамуында сабақтастық байқалады. Мысалы, дәстүрлі құқықтық құндылықтар жаңа құндылықтармен өзара ықпалдасады. Ал, бұл жаңа құндылықтарды басқаруға құқықтық жүйеден немесе жүйелерден дәстүрлі құқықтық жүйе қабылдап алып жатады. Құқықтық жүйелер өздерінің элементтерінің ұқсастығы, тұтастығы бойынша топтарға "құқықтық жүйелерге" бірігеді. Құқықтық жүйелерді бөлу және жіктеудің белгілеріне мыналар жатады: 1) идеологияны, дінді, философияны, экономикалық және әлеуметтік құрылымдарды қоса алғанда; 2) заң техникасы, құқықтың қайнар көздері мұның негізі болады. Осы белгілерді негізге ала отырып құқықтық жүйелердің мынандай түрлерін атап көрсетуге болады - роман-германдық, ағылшын-американдық, социалистік, діни және дәстүрлі құқықтық жүйелер. Романо-германдық құқықтық жүйе – көптеген мемлекеттердің құқықтық жүйелерін біріктіреді. Бұл мемлекеттерге Франция, ГФР, Италия, Испания, Швеция, Дания, Латын Америкасының барлық мемлекеттері, Таяу Шығыс елдері жатады. Бұл құқықтық жүйенің ықпалы Жапония, Индонезия т.б. мемлекеттердің құқықтық жүйелерінде өз көрінісін тапты. Роман-германдық құқықтық жүйе рим құқығын рецепциялаудың нәтижесі болып табылады, яғни мұнда құқықтың негізінде рим құқығының жетістіктері алынған. Роман-германдық құқық жүйесінің негізгі сипаттарына мыналарды жатқызуға болады. 1. Роман-германдық жүйесі бар барлық елдерде жазбаша конституциялар бар, бұлардың нормаларында ең жоғары заң күші бар деп танылады. 2. Әдеттегі заңдардың үш түрі бар: кодекстер, арнайы заңдар, ағымдағы заңдар, және нормалар мәтіндерінің жинағы. 3. Құқық негіздерінің арасында заңға негізделген нормативтік актілердің (регламенттердің, әкімшілік бұйрық-жарлықтардың, министрлік декреттерінің және т.б.) рөлі едәуір. Роман-германдық құқықтық жүйеге кіретін елдердегі қызмет істейтін судья заңдық істі шешуде көбінесе тек істі бағалау процесін жүзеге асырады.
|
