Улы өсімдіктерді жинағанда сақталатын ережелер

· Улы өсімдіктерді жинауға инструкциямен толық танысқан, тек кәмелеттік жасқа жеткен жинаушылар қатыстырылады;

· Жинауға жүкті және емізулі әйелдерді қатыстыруға болмайды,

· Шикізатты жинағанда улы булардың ағзаға әсерін төмендету үшін желге арқасымен тұру қажет;

· Жұмыс барысында ауыз, көз, мұрынның шырыш қабаттарына қолды апармау қажет;

· Тамақтануға, темекі шегуге, косметиканы пайдалануға болмайды;

· Жұмыстан соң қолды, бетті сабынмен мұқият жуып, киімді тазалау немесе жуу қажет;

· Шикізатты өңдегенде респиратор немесе көп қабатты ылғалдандырылған дәке таңғыш пайдалану қажет;

· Улы өсімдіктерді дайындағанда басқа ДӨШ араластырмау қажет;

· Уланған жағдайда тез арада медициналық көмек шақыру қажет.

Фармацевт уланған жағдайда көрсетілетін негізгі алдын алу шараларды білуі керек: құсық туғызуды, ішекті жууды, түзды іш жүргізетін дәрілерді, жылы сүт, шырышты қайнатпаларды қолдануды; теріні және шырышты қабаттарды 1-2 % натрий гидрокарбонат ерітіндісімен жууды.

 

ДӨШ жинау барысында өсімдіктің қайта өсуін қамтамасыз ету ережесі

· Шөптерді тұқымдары пісуі үшін 1 м² –ге 2-3 өсімдік қалдырып, тамырымен жұлмастан, тек қырқады немесе орады;

· Жапырақтарды әрі қарай өсуі және көбеюі үшін ескі және барлық жас жапырақтардың біраз бөлігін сақтай отырып мұқият жұлады;

· Гүлдерді мен гүл серіктерін тұқымдары пісуі үшін таңдап қалдыра отырып жинайды;

· Ағаштар мен бұталардан ДӨШ жинағанда бұтақтары мен діңгектерін сындырып алмауды қадағалайды;

· Жер асты бөліктерін жемістері толық пісіп, түскен соң жинайды, көпжылдық өсімдіктердің жас өсінділерін сақтап, толық піскен жемістерін қопсытылған жерге себеді. Жерасты бөліктерін қазып алғанда әрбір 1-2 м² жерге жеміс беретін бір экземплярды тиіспей қалдырады;

· Осы жер телімдерінен қайта жинауды жерасты бөліктері үшін 5 жылдан кейін, шөбі үшін 2 жылдан кейін, жапырақтар, гүлдер, жемістер үшін жылда жүргізуге болады.

Өсімдіктердің әртүрлі бөліктерін кептіру режимі:

· Бүрлерді суықта баяу (ауада немесе жылытылмайтын бөлмеде) кептіреді;

· Қабықтардың құрамында өсімдіктердің басқа бөліктеріне қарағанда ылғал аз болады, әдетте кептіру үшін қабықты жұқа қабат етіп жайып күн сәулесінде кептіруді пайдаланады;

· Жапырақтарды жұқа етіп, сынғыш жапырақтарды бір бірлеп жайып кептіреді;

· Гүлдерді кептіру барысында бүтіндігін сақтау үшін араластырмай, барынша жұқа етіп жаяды;

· Шөпті жапырақтар секілді жұқа етіп жайып кептіреді, араластырып отырады;

· Шөп, жапырақтар, гүлдер үшін ауа-көлеңкеде, жылу немесе жақсы желдетілетін бөлмеде кептіруді пайдаланады;

· Құрамында ылғалдылық аз құрғақ жемістер мен тұқымдарды кептіргіште, желдетіледетін бөлмеде немесе күн астында кептіреді;

· Етті жемістерді (таңқурай,қарақат, раушан және т.б) кептіргіште немесе ошақта бастапқыда 45-50⁰ С жоғары емес, кеін 60-70⁰ С баратындай жылу режимін ұстап кептіреді;

· Жерасты бөліктерін кептіргіште немесе күн астында бірнеше рет аудара отырып кептіреді. Жылулық кептіргіштерде тамырлар мен тамырсабақтардың ішкі бөлігі кептіру үшін 30-40⁰ С температурадан бастайды да әрбір шикізатқа мүмкін максималды температура аяқтайды.

ДӨШ кептірудің тиімді температурасының жалпы ережесі

· Құрамында эфир майлар бар шикізаттарды эфир майы буланып ұшып кетпеуі үшін 10-15 см қалың қабат етіп жайып, шикізаттың жылуы 30-40⁰ С температурада кептіру қажет;

· Құрамында гликозидтер бар шикізаттарды - шикізаттың жылуы 50-60⁰ С температурада кептіру қажет. Мұндай температурада гликозидтерді ыдырататын ферменттердің инактивациясы тез жүреді.

· Құрамында алкалоидтары бар шикізаттарды – шикізаттың жылуы 60⁰ С температурада кептіру қажет;

· Құрамында витаминдер бар шикізаттарды - шикізаттың жылуы 70-80⁰ С температурада кептіру қажет;

· Құрамында фенол сипатты заттары бар шикізаттарды (флавоноидтар, кумариндер, иілік заттар) - шикізаттың жылуы 30 - 60⁰ С температурада кептіру қажет;

Тамырлар, тамырсабақтар, қабықтар, бұталар майыстырғанда сынса, жапырақтар, гүлдер ұнтаққа үгітілсе, жемістер қысып жинағанда жабыспаса кептіру аяқталды деп есептеледі.

 

 

11. Оқушылардың өз бетінше атқаратын жұмысы:35 мин

1. Кестені толтырыңдар. Дәрілік өсімдік шикізаттардың латынша-қазақша-орысша атауын жазыңдар.

ДӨШ	Жинау	Кептіру	Алғашқы өңдеу, ұсақтау

 

2. Келесі сөздерге анықтама беріңдер: ДӨШ, бүрлер, қабықтар, гүлдер, жапырақтар, жемістер, тұқымдар, шөп, өркендер, тамырлар.

12. Жаңа тақырыпты бекіту. 5 мин