Паркинсонизмге қарсы дәрілерПаркинсон ауруы және паркинсон көріністері – орталық жүйке жүйесінде өзіндік өндірілетін – дофаминнің, мидың ерекше аймағының зақымдалуында болатын бұзылыстар. Нәтижесінде біртіндеп дофаминнің жеткіліксіздігінің симптомдары дамиды: қозғалыстың баяулауы, тыныш күйде қолдың дірілдеуі, автоматикалық қозғалыстардың бұзылыстары, мысалы, жүрген кездегі қолдың тербелісі, аяқты сүйрету мен кішкентай қадамдар, беттің қалшиып қалуы, бетте және баста кебектенетін экзема, сонымен қатар шамалы психикалық бұзылыстар. Паркинсон ауруы созылмалы болып келетін ауру, ол кезде экстрапирамидтік жүйенің ядролары бұзылады. Бүл ауру кезінде базальды ядрода (құйрықты және қабықшадан тұратын жолақ денеде), сонымен қатар қара субстанция деп аталатын боз шарда дофаминнің мөлшері төмендейді, ол өзіне құйрықты ядро мен қабықшадан тұратын құрылымға тежегіш әсер көрсетеді. Аталған құрылым жұлын миының қызметін реттейді. Бас миының оральды бөліміндегі дофаминнің жеткіліксіздігі паркинсонизм кезінде біріншілік биохимиялық ақау болып саналады. Сонымен қатар, паркинсонизм патогенезінің жеке көріністерінде серотонинергиялық, норадренергиялық, ГАМҚергиялық және пептидергиялық жүйелер қатысуы мүмкін. Дофамин, басқа катехоламиндер сияқты ағзада амин қышқылдары фенилаланиннен түзеледі: фенилаланин тирозинге ауысады, ол ДОФА-ға, ол өзінің кезегінде дофаминге өтеді, одан норадреналин түзеледі және кейін адреналин. Әр бір осы кезеңдер өзіндік ферменттерді қажет етеді. Мысалы, ДОФА дофаминге айналуына ДОФА-декарбоксилазамен жүреді (сурет 8.3.1.).
Сурет. 8.3.1. Дофаминнің метаболизмі мен ықпалы ДОФА – диоксифенилаланин; ДДК – ДОФА – декарбоксилаза; ДА – дофамин; ГЭБ – бас миының тамыр аралық тосқауылы; ОЖЖ – орталық жүйке жүйесі.
Паркинсон ауруның патогенезі мен оның синдромдық түрлері түсініксіз. Бірақ анықталған, бұл жағдайлар нигростриарлы дофаминергиялық нейрондардың дегенерациясымен және/немесе стриопаллидарлы жүйеде дофамин мөлшерінің азаюымен жүреді. Дофаминнің жеткіліксіздігі холинергиялық интернейрондардың белсенділігінің жоғарылауына алып келеді және оның салдарынан нейрон аралық жүйенің тепе-теңдігі дамиды. Дофаминергиялық және холинергиялық неротрансмиссия арасындағы тепе-теңдік бұзылыстары гипокинезиямен (қозғалудың шектелуі), тарылумен (қаңқа бұлшықеттерінің айқын гипертонусы) және тыныш күйдегі дірілдеулермен (үнемі еріксіз саусақтардың, қолдың, бастың ж.т.б дірілдеуі) жүреді. Сонымен қатар науқастарда постуралды бұзылыстар, сілекей бөлінуінің жоғарлауы, тершеңдік және май бездерінің бөлінуінің жоғарлауы, тітіркендіргіштік және жылауық байқалады. Паркинсон ауруының негізгі фармакотерапиясына – дофаминергиялық және холинергиялық нейротрансмиссия арасындағы тепе-теңдікті қалпына келтіру жатады, атап айтқанда: дофаминергиялық қызметті кұшейту немесе холинергиялық жоғары белсенділікті басу. Жанама ықпалдарды төмендету әдістері: 1. Шеткі дофадекарбоксилазаны (ДДК) тежеу: карбидопа, бенсеразид (ГЭК арқылы өтпейді – орталық ДДК тежемейді, ОЖЖ дофаминнің шоғырымы жоғарылайды). Қазіргі кезде леводопаны карбидопамен біріктіреді (паркинсонизмнің негізгі еміне жатады). 2. КОМТ тежейтін дәрілерді қолдану: энтакапон (левадопаның метаболизмін төмендетеді) 3. Шеткі дофаминді рецепторлардың тежегіштерін қолдану: домперидон (ОЖЖ өтпейді, тек шеткі тежейді, құсудың алдын алады) 4. Антипсихотикалық дәрілер: клозапин (психотикалық ықпалды талдамды шеттетеді, ОЖЖ дофаминді рецепторлардың тежегіштері). D4- және D2-рецепторларға әсер етеді, тікелей D4. Бадамды дененің фронтальды қыртысындағы рецепторларға әсер етуімен жүреді. ОЖЖ дофаминергиялық өткізгіштігін күшейтетін дәрілік заттарға жататындар: дофаминді рецепторлардың агонисттері леводопа, В типті МАО баяулатқыштары мен катехол-О-метилтрансферазасы (КОМТ) ж.т.б. Дофамин және холинергиялық нейромедиатор жүйесі арасындағы тепе-теңдік бұзылуының туындауын дәрілермен реттейді. Дофаминергиялық препараттардан басқа, сонымен қатар орталықты холинотежегіштер деп аталатын дәрілерді қолданады. Сонымен паркинсонизм кезінде қолданылатын барлық қолдағы бар және қолданылатын дәрілерді негізгі екі топқа бөледі: І. Холинергиялық дәрілер: циклодол, тремблекс (орталыққа әсер ететін әсері қзартылған холинолитик). ІІ. Дофаминергиялық дәрілер: 1) Дофаминнің везикуладан бөлінуін ынталандыратын дәрілер - амантадин; селегилин. 2) Дофаминді рецепторларды қоздыратын дәрілер - бромкриптин; лизурид; пиребедил ж.т.б. 3) Дофаминнің синтезін ынталандыратын дәрілер: (дофаминнен тұратын әсері ұзартылған препараттар): леводопа; наком (Леводопа + Карбидопа); мадопар (Леводопа+Бенсеразид).
|
