Дәріс. Көлік салығы

1. Көлік құралдарының салық дегеніміз не?

2. Көлік құралдарының салық нелер жатады?

3. Көлік құралдарының салық қалай есептелді?

4. Көлік құралдарының салық кімдер төлейді?

5. Көлік құралдарының салық объектісіне не жатады?

Мүлік салығының экономикалық негізі бар, ол тікелей салынады. Төлеушілер мүлік иелері болып табылады. Ендеше мүлікке салынатын салықтың мемлекет үшін маңыздылығы зор, себебі ол түсім түсіреді, ал ол түсім жергілікті жердің бюджетін қалыптастырудың бір бөлігі.

Мүлік дегеніміз ғылыми берілімдер мен зерттеулерде заттардың, ақшалай қаржылардың, бағалы қағаздардың жиынтығы деп беріледі.

Заңда белгіленген реттерде мүліктік құқықтар мен міндеттердің жиынтығы да да мүлік деп аталады. Осылардан салық алынып бюджетке құйылады.

Мүлік жинауға оны сақтауға ешбір шек қойылмайды. Мүліктен салық алынып, экономикаға пайда түседі. Мемлекет бюджеті қалыптастырылған кезде, оны елеулі бөлігін мүлік салығы құрайды.

Қоғамдық ұйымдар, акционерлік қоғамдар, бірлескен кәсіпорындар, өнеркәсіптер, халық ағарту орындары т.б. жеке меншік мүлікке ие. Олар мүліктерінен салық төлеп отырады.

Парламент, Үкімет, әкімшілік мүліктері мемлекеттік болып табылады. Олардан алым – салық алынбайды. Керісінше, мемлекеттік меншік пен әрекетсіздік деп есептеліп, жазаланады. Мемлекеттік мүлікті ұрлау, тонау, иеленіп кету, алаяқтық, зиян келтіру, қасақан бүлідіру, ұқыпсыз қарау, салық төлеуден бас тарту мүліктік қылмысқа жатады.

Мүліктік қылмыс жасағандар, мемлекет экономикасына зиян келтіргендер болып саналады. Олар Қазақстан Республикасының Қылмыстық Кодексі бойынша тиісті жазасын алады.

Салықтарға жалпылама тоқталсақ, оның бірнеше нысандары бар.

Біріншіден салықтар дегеніміз – міндетті төлемдер, оны мемлекет жеке тұлғалардан да, заңды тұлғалардан да өндіріс алады, салқы салып, оны бюджетке төлеуі керектігіне азаматтардың көздерін жеткізіп, банкке төлетеді,.

Салықтар тікелей және жанама болып келеді. Тікелей салықтар кірістен және мүліктен алынады. Жанама салықтар, кейде акциз түрінде алынады, тауар құнын арттырушы түрінде салынады.

Мысалы, дамыған қоғам қалпында гүлденіп тұрған, 14 мемлекеттен құралған Совет Одағы кезінде, яғни ХХ –ғасырдың 70-80 жылдарында кірістен алынатын салық, 70 сомдық жалақыдан алынып тасталады, ал 90 сомдық жалақыдан алынатын салық құны едәуір төмендетіледі.

Салықтар мен алымдар түрінің жеке тұлғаларға қатысты тағы бір үлкен түрі – айналысқа салынатын салық. Салықтың айналыстан алынатын мөлшері ірі Одақ болып тұрған кезде, Азия мен Еуропаның біріккен 14 мемлекеті 31,4% ғана төлеген екен.

Ал қазіргі дамушы Қазақстанда айналым салығы салық полициясының қолында, олар 10% -дан 31,4% ғана төлеген екен.

Әрине, олардың түсініктемесінде мүлік салығы, айналыстағы мүлік салықтары жылжитын және жылжымайтын мүліктерден алынатын алым – салықтар- экономикалық қажеттілік, ол жергілікті бюджетті қалыптастыруда маңызды орын алады, халықтың әлеуметтік жағдайын жақсартуға көмек болады.

Мүлік салығының жалпы ережелері

Салық төлеушілер:

Меншік иесі, меншікті сенім білдіріп басқару, шаруашылық жүргізу немесе жедел басқару құүқығындағы салық салу объектілері бар заңды және жеке тұлғалар мүлік салығын төлеушілер болып табылады.

Салық салу объектілері:

1) кәсіпкерлік қызметпен айналысатын заңды және жеке тұлғалардың негізгі өндірістік және өндірістік емес қорлары;

2) жеке тұлғалардың кәсіпкерлік қызметте пайдаланылмайтын, азаматтардың жеке пайдалануындағы Қазақстан Республикасының аумағында орналасқан тұрғын үйлер, пәтерлер, саяжай құрылыстары, гараждар, өзге де құрылыстар, ғимараттар, үй-жайлар болып табылады.

Көлік құралдарының салық төлеушісі заңды тұлға болып табылады, соның ішінде: шетелдік, олардың өкілдіктері, филиалдары, тұрақты мекемелер, жеке тұлғалары, соның ішінде шетелдік және жеке кәсіпкерлер.

Салық салу объектісі – болып жеке меншіктегі, мемлекеттік тіркеуден өткен көлік құралдары табылады.

Салық мөлшерлемесі транспорт құралының қуаттылығы немесе жүк көтерімімен тәуелсіз айлық есеп көрсеткішімен белгіленеді және көлік құралдарының түрлері бойынша дифференциялданған. Мөлшерлемеге пайдалану мерзімі бойынша түзетілген төмендетілген коэффициент қолданылады. Бірқатар субъектілер салық төлеушілер болып табылмайды: бірегей жер салығын төлеушілер, кейбір мемлекеттік мекемелер, мүгедектер және ардагерлер қоғамы, жұмысшылар 50% -дан кем емес мүгедектері бар кәсіпорын және ұйымдар, Ұлы Отан соғысына қатысқандар, мүгедектер, сыйлықпен марапатталғандар және кейбір басқа субъектілер.

Заңды тұлғалар салықты өз беттерінше есептейді, ал жеке тұлғаларға – жергілікті салық органдары. Салықты төлеу ағымдағы жылдың 1 шілдесінен кем емес мерзімде жүргізіледі. Салық төлеушілер – заңды тұлғалар берілген салық бойынша декларациясын ұсынады.

Әдебиет: 11 нег. [100-126], 18 қос. [45-64]

Бақылау сұрақтары