ТЭМА № 2. Космава хроніка: ідэйна-мастацкая адметнасць.

Казьма Пражскі, альбо Космас, (каля 1045-1125) быў названы заснавальнікам нацыянальнай гістарыяграфіі дзеячом чэшскага нацыянальнага адраджэння і гісторыкам Францішкам Палацкім. У літаратуры Казьма Пражскі застаўся як аўтар адзінага твора “Чэшская хроніка”, на лаціне “Chronika Boëmorum”, на чэшскай мове “Kronika Čechů“ альбо „Česká kronika“, але, хутчэй за ўсё, гэта ні першы і не адзіны твор названага пісьменніка. Пра самога апавядальніка, на жаль, дайшло вельмі мала звестак. Галоўным чынам, гэта ўсё тое, што ён нам паведаміў сам у сваім творы. Невядома, дзе нарадзіўся Космас, з якіх грамадскіх слаёў ён паходзіў. З упэўненасцю можна сцвярджаць толькі яго чэшскае паходжанне. Пачатковую адукацыю набыў у катэдральнай школе пры саборы св.Віта, спяваў у царкоўным хоры, працягнуў навучанне за мяжой на тэрыторыі сучаснай Бельгіі, дзе ўдасканальваўся большай часткай у граматыцы і дыялектыцы. У 1099 годзе стаў святаром, быў жанаты, як і мноства духоўных асоб тых часоў. Каля 1120-га г. быў прызначаны дэканам святавіцкага капітула. Выконваў шматлікія дыпламатычныя даручэнні і многа падарожнічаў па Германіі, Італіі, Славакіі і Венгрыі. З 1119 г. пачаў пісаць гісторыю сваёй зямлі. Аўтар ахапіў падзеі ад старажытнейшых, міфічных часоў да сваёй сучаснасці. Васьмідзесяцігадовы старац нават паспрабаваў не абмінуць пачатак уладарання Сабеслава I, які заняў княжаскі трон за некалькі месяцаў да смерці самога Космаса. Ён пісаў для сваіх адукаваных сяброў. Разам з тым аўтар імкнуўся падаць гісторыю згодна з патрэбамі пржэмыслаўскай дынастыі і пражскага біскупства пачатку XII стагоддзя. У хроніцы Космас сфармуляваў разуменне чэшскай нацыі і дзяржавы. “Чэшская хроніка” адлюстравала поспехі, якіх дасягнула чэшская дзяржава і пржэмыслаўцы: міжнароднае прызнанне як з эканамічнага, так і з палітычнага боку, перамога над язычніцтвам. Космас прытрымліваўся пэўных традыцый сярэднявечнай гістарыяграфіі, напрыклад, у фрагментарным пераказе біблейскіх гісторый у рамках свайго твора. Таксама аўтар дае паэтычную, але геаграфічна правільную характарыстыку становішча Чэхіі, апісвае прыродныя ўмовы, пачынаючы са старых часоў. Стылістычна Космас прытрымліваецца рымскай традыцыі. Уводзіць у аповед некалькі прадмоў да хронікі (існуе прадмова амаль да кожнай часткі). Іранічна разважае пра сваю пісьменніцкую недасканаласць, але ў гэтым наўмысным прыніжэнні можна заўважыць пробліскі разумення таго, што ён напісаў твор, які мае і навукова-гістарычную, і мастацкую каштоўнасць.

Паэтычнае багацце Космавай хронікі відавочна: аўтар выкарыстоўвае шмат рэдкіх эпітэтаў, актыўна ўжывае параўнанні, метафары, паказвае сваё цудоўнае веданне антычнай міфалогіі і літаратуры. Не пазбягае Космас прыказак і прымавак. Аўтар схільны да гукавога і рытмічнага ўпарадкавання слоў і сказаў; вельмі часта сустракаюцца асанансы і паступова ўводзіцца рытмізаваная проза. Месцамі Космас звяртаецца да гекзаметраў, выкарыстоўвае пентаметры, якія ён засвоіў у часы навучання. Твор уключае мноства кніжных цытат, алюзій і рэмінісцэнцый. Нават можна сустрэць цэлы шэраг прыкмет, заснаваных на нейкіх прыродных з’явах, якія аўтар назіраў пад час сваіх разнастайных падарожжаў. У хроніцы ёсць таксама згадкі пра розныя знакамітыя ў тую эпоху гарады, пра тагачасную музыку і іншае. Космас актыўна скарыстоўвае простую мову, выдумляе лісты і надгробныя надпісы. Такім чынам, яму не чужы і мастацкі вымысел. Аўтар ужывае парафразы, кароткія характарыстыкі вядомых асоб з апісаннем іх чалавечых якасцей. Аповед Космаса вызначаецца эпічнай шырынёй, і разам з тым у ім прысутнічаюць адступленні ад асноўнай лініі, напрыклад, для ўключэння нейкага анекдота альбо згадкі пра эзопаву байку. Тэкст хронікі чаргуецца з дыдактычнымі, філасофскімі і маральнымі разважаннямі самога аўтара. Значнасць твора Космаса была ацэнена ўжо яго сучаснікамі як эпахальная і заснавальніцкая, а сам аўтар застаўся ў чэшскай культуры як “Герадот чэшскай гісторыі”.

Мэта практычнага занятку— высвятленне гістарычных і літаратурных уздзеянняў на “Чэшскую хроніку, а таксама жанравай і мастацкай адметнасці твора.