Алаш» сөзі шамамен алғаш рет қолданыла бастады: ІХ-Х ғасырларда.«Арабша, тәжікше кітаптар көп. Ал бұл – біздің тіліміздегі тұңғыш даналық жинақ» деп айтылған Жүсіп Баласағұнның еңбегі. «Құтадғу білік». «Дешті уәләяты Берке ханға бағынған кезде дінсіздердің көп бөлігін ол ислам дініне кіргізді» деп жазды: Өтеміс қажы «Шыңғыснама». «Ер Көкше», «Базар дулат» поэмалары жазылған тіл. Керейлер тілі. «Жами ат-тауарих» шығармасының авторы. Қадырғали Жалаири. «Жастығымда бейнет бер, Қартайғанда дәулет бер» деп айтылады: Жүсіп Баласағұнның «Құтадғу білік». «Жеті жарғы» бойынша құрылтай кеңеске жіберілмей, дауыс беру құқығынан айырылған: Қарусыз келген адам. «Жеті жарғы» бойынша хан: Барлық ру бірлестігінің басшысы. «Жеті жарғы» бойынша хан: Бас қолбасшы болды. «Жеті жарғыны» жасауға қатысқан билер: Ұлы жүзден-Төле би, Орта жүзден Қазыбек би, Кіші жүзден Әйтеке би. «Қазақ жүздерінің құрылу себебі, олар (қазақтар) көшіп-қонып жүрген жерлерінде өз құқықтарын қорғау үшін одақтар құрған. Ол одақ – қазақ жүздері» деп айтқан ғалым. Ш.Уәлиханов. «Қазақ» («еркін адамдар») сөзі этникалық мағынаға ие бола бастайды: XIV ғасырдан бастап. «Қазақ» атауы ІХ-Х ғасырларда әлеуметтік мағынада қолданылды: Шығыс Дешті-Қыпшақ;. «Қазақ» сөзі көне түрік дәуірінде пайда болып, ХІІІ ғасырға дейін қолданылып келген мағынасы. «Еркін адамдар». «Қазақ» сөзі ХІІІ ғасырдағы хорасан түркімендері арасында кездесетіні жайында айтқан тарихшы. Б.Е.Көмеков. «Қазақ» сөзіне «еркін», «кезбе» деген түсіндірме берілген: «Араб-қыпшақ» сөздігінде. «Қаңлылар қыпшақша сөйлейді екен» деп айтқан: Плано Карпини. «Қарлұқтар тұрған аймақ... халық неғұрлым жиі қоныстанған және ең бай жерлер» деп айтылады: «Худуд әл-алам». «Қорқыт ата», «Оғызнама» шығармалары қағазға түсе бастады: ХІ ғасырдан бастап. Ыпшақтар даласы» (Дешті Қыпшақ) аталған кең байтақ өлкенің алып жатқан территориясы. Алтайдан Еділге дейінгі аралық. «Монғол жеріндегі ІХ-ХІІІ ғасырларда өмір сүрген керейлер – күшті дамыған ел. Олар тек Шыңғысхан... әсерінен әлсіреді» деп айтқан: Рашид ад-Дин. «Монғолдың құпия шежіресінде» айтылады: Керей хандығы мен монғол тайпаларының қарым-қатынасы. «Оғызнаманы» XVII ғасырда толық жазып қалдырған: Әбілғазы хан. «Отырар апаты» болған жыл. 1218 жыл. «Өзбек ұлысы», «Өзбек хандығы», «Шайбани ұлысы» деген терминдер: Әбілқайыр хандығына тән. «Тарих-и Абулхайр-хани» кітабының авторы. Масуд ибн Усман Кухистани «Тарих-и Рашидидің» авторы: Мұхаммед Хайдар Дулати: «Түркістан халқы қазақ саудагерлерімен ешқандай сауда келісімдерін жасамайтын болсын, олармен осы жерлердің тұрғындары арасында қарым-қатынас болмасын» деп жарлық шығарды: Мұхаммед Шайбани. «Түрік» этнонимі қытай жылнамаларында кездесе бастаған жыл. 542 жыл. «Шыңғыснама» кітабының авторы. Өтеміс қажы. 1089 жылы Қарахан жеріне басып кірді: Салжұқ сұлтаны Мәлік шах. 1143 жылы Елюй Дашы қаза тапқан соң оның орнына келді: Әйелі Табуян. 1208 жылы қарақытайлар жеңіледі: Наймандардан. 1211-1215 жылдары Шыңғысхан әскері Қытайды басып алған соң ие болған қарулар. От лақтырып өрт шығаратын соғыс техникасын қолға түсірді. Жылы Тоқтамыс Темір-Мәлікті жеңіп басып алған қала. Сығанақ;. Жылы Тоқтамыс Темір-Мәлікті жеңіп, Сығанақты басып алғаннан кейін: Тоқтамыс күшейе бастайды. 1456-1457 жылдары Әбілқайыр хан ойраттардан жеңіледі: Сығанақ түбінде. 1490 жылы Азов қаласында туған жырау. Доспамбет жырау. 1510 жылы Шайбани хан Иран шахымен болған шайқаста қаза тапқаннан кейінгі жағдай: Шайбан ұрпақтарының арасында билік үшін күрес күшейді. 1570 жылдардың аяғында Хақазар ханның билігінде қалды: Жетісудың батыс бөлігі. 1583 жылы Тәуекел хан Абдаллах хандығына шабуыл жасап басып алған қалалар: Сауран, Түркістан, Отырар, Сайрам. Жылы ұрыста Ермакты жеңген батыр. Сәтбек. 1597-1598 жылдың қысында Абдаллах хан мен оның баласының арасындағы қайшылықты тиімді пайдаланған Тәуекел хан Абдаллах әскерін жеңді: Ташкент түбінде. 1603 жылы бірінші қазақ-бұхар соғысы өткен жер. Айғыржар. 1627 жылы ең соңғы қазақ-бұхар шайқасында қазақтар көбінесе шектелген соғыс тәсілі. Қорғанысты шайқас. 1627 жылы қазақ-бұхар шайқасында Есім ханды жеңіске жеткізді: Ұтымды соғыс тәсілі. 1694 жылы ІПетрмен елші Аталықов арқылы сауда байланысын жасаған. Тәуке хан. 1710 жылы қазақ жүздерінің өкілдері бас қосып жау шабуылын тойтару мәселесін талқылау үшін жиналған жер. Қарақұм маңы. Жылы қазақ жүздерінің өкілдерінің Қарақұм маңында бас қосып талқылаған мәселесі: Жау шабуылын тойтару. 1724-1725 жылдары жоңғар феодалдары басып алып, талан-таражға ұшыратқан қала. Түркістан мен Ташкент. 1728 жылы қазақ жасақтары жоңғар әскеріне күйрете соққы берге жер. Бұланты. 568 жылы Түрік қағанаты мен Византия мемлекеті: Иранға қарсы одақ құрды. 751 жылы Атлах маңындағы түргештер мен қытайлар арасындағы шайқастың нәтижесі. Қытайлар Жетісудан біржола кетті. 965 жылы (Х ғасыр) оғыздар одақ құрған мемлекет. Киев Русі. (Хазарларға қарсы) VII ғасырдың аяғы – VIII ғасырдың басында салыңған будда дінінің ғибадатханасы табылған ортағасырлық қала. Ақбешім. VII ғасырдың басында қимақтар мекендеген өлке. Монғолияның солтүстік-батысы. VIII-IX түрік жазуын ығыстырды: Ислам дінінің ықпалы және араб жазуы.
|
