Грамадска-палітычны рух на беларускіх землях у 20–40-я гады ХІХ стГрамадска-палітычны рух развіваўся пасля вайны з Напалеонам, пад уплывам рэвалюцыйных падзей у Заходняй Еўропе, расійскай рэвалюцыйнай думкі і польскіх нацыянальна-вызваленчых ідэй. Першай праявай беларускага нацыянальнага руху было стварэнне і дзейнасць таварыства філаматаў (прыхільнікаў навукі) і філарэтаў (прыхільнікаў дабрачыннасці). У 1817 г. пры Віленскім універсітэце студэнты А.Міцкевіч і Т.Зан стварылі таварыства філаматаў. У пачатку 20-х гадоў ХІХ ст. у Вышэйшай духоўнай семінарыі ў Полацку былыя студэнты Віленскага універсітэта заснавалі таварыства філарэтаў. У 1819 г. у Свіслацкай гімназіі – таварыства аматараў навук. Яны прапагандавалі патрыятычныя ідэі ў польскім духу, расказвалі пра славутых дзеячаў Польшчы, прапагандавалі сярод насельніцтва ідэі волі і роўнасці. У 1824–1825 гг. расійскі ўрад, улічваюцца, што цэнтрам тайных таварыстваў былі навучальныя ўстановы, прыняў меры па ўзмацненню нагляду за навучэнцамі. Аляксандр 1 забараніў дзецям Беларусі і Літвы вучыцца ў замежных універсітэтах. Праводзілася перлюстрацыя лістоў. Уведзены жорсткі агульны нагляд за навучальнымі ўстановамі. Шляхта, навучэнцы, афіцэры-палякі (каля 10 тыс. чалавек) Беларусі падтрымалі нацыянальна-вызваленчае паўстанне ў Польшчы 1830–1831 гг. У адказ расійскі ўрад праводзіць “разбор шляхты”, мерапрыемствы супраць дробнай шляхты, распаўсюджвальніка апазіцыйных настрояў. Асобы, якія дакументамі не даказалі свайго шляхецтва, не былі зацвержаны ў дваранскім званні і яны пазбаўляліся права валодаць маёнткамі і павінны былі прадаць сваю ўласнасць. Былыя шляхціцы павялічвалі падатнае саслоўе. Царскі ўрад прыняў меры па далейшым пашырэнні рускага ўплыву на беларускіх землях. У 1830 г. указ аб адмене з 1 студзеня 1831 г. Літоўскага Статута на тэрыторыі Віцебскай і Магілёўскай губерняў. Указ ад 18 лютага 1831 г. на землях Беларусі ўводзіў новае заканадаўчае ўлажэнне аб губернях. Усім дзяржаўным установам і пасадам на Беларусі былі дадзены расійскія назвы. У 1832 г. створаны “Асабовы камітет па справах заходніх губерняў” па ажыццяўленню плана пашырэння расійскага дваранскага землеўладання і меры ў галіне кіравання, суда, асветы, культуры. У мясцовыя адміністрацыйныя органы пачалі прызначацца пераважна расійскія чыноўнікі. У 1832 г. быў закрыты Віленскі універсітэт як небяспечны ачаг вальнадумства. Польская мова ў судовай справе заменена на рускую. У 1840 г. дзяржаўнае справаводства і выкладанне ў вышэйшых навучальных установах павінна было весціся на рускай мове. У 1839 г. адбылося аб’яднанне ўніяцкай царквы з праваслаўнай, каб аслабіць польска-каталіцкі ўплыў на беларускае насельніцтва. Духавенства (і каталіцкае і праваслаўнае) пазбаўляецца права валодаць замлёй з сялянамі.
|
