Субъективтік құқық және заңды міндеттілікҚұқықтық қатынас нағыз қоғамдық қатынастардың нысаны ретінде тығыз байланыстағы құқықтар мен субьектілердің міндеттерінен тұрады. Субьективті құқық және заңды міндеттер-құқықтық қатынастардың жүйелі элементтері, олар нағыз қоғамдық қатынастарға ерекше сапа береді. Құқықтық реттеу, субьектілерді арнайы қоғамдық қызметтер қатарына қосады. Қоғамдық қатынастар мүшелерінің әрқайсысының еркіндік өлшемі, оның мүдделерінің қанағаттану деңгейі, құқық нормаларының алдын ала белгілеуімен анықталады. Заңды құқықтар мен міндеттер-құқықтық қатынастың тең элементтері, бірақ олардың мазмұндары әр түрлі болады. Олардың байланныссыз өркениетті құқықтық нысаны ұдайы дамыту мүмкін болмас еді. Азаматтық, құқықтық қоғамның болжамына сәйкес, қоғамның кейбір мүшелерінің құқығы басқалардың міндеттері арқылы қанағаттандырылады, соған қосымша құқықтар мен міндеттер қоғамдық өмірдегі нақты адалдықты қамтамасыз етіп, еркіндіктің өлшемі ретінде көрінеді. Бір жағдайда, жеке адамға не болмаса, ұйымға құқық беріледі, басқа жағдайда оларға міндеттер жүктеледі. Осыған байланысты, әр түрлі қоғамдық және оның жекелеген индивидтерінің мүдделерінің қанағаттандырылуы, қоғамдық өмірдің гормониясына жеткізеді. Егер жеке адамға не ұйымға белгілі міндеттер жүктеу керек болса, мемлекет қоғамдық мүдделермен санаса отырып, ондай міндеттерге құқықтық нысан береді. Егер сол субьектілердің өздері құқықпен қамтамасыздықты қажет етсе, оларға субьективтік құқық беріледі. Субьективтік құқық пен міндеттердің көлемі және шегі жалпы түрде, құқық нормаларымен белгіленеді. Құқықтық қатынастарда олар жеке субьектілерге байланысты белгіленеді. Субьективті құқық мемлекет берген және қорғалатын, өзінің көзқарасына сай қанағаттандырылатын, обьективті құқықпен субьективті құқық деп атайды, себебі тек субьектінің еркіне байланысты ғана, оны басқаруға болады. Субьективті құқық үш түрде көрінеді: Біріншіден, өзінің мүдделерін қанағаттандыру мақсатындағы субьективтік құқықпен иесінің жөнді тәртібінің мүмкіндігі. Мысалы, меншік иесі өзіне қарайтын заттарды пайдалануға, басқаруға құқығы бар фермер болса өзінің жерінде кез келген ауылшаруашылық өнімдерін өсіруге болады. Субьективті құқыққа, логикалық жолмен обьективті құқықтың белгіленген міндеттері сай келеді. Қай жерде субьективті құқық болса, сол жерде қайткен күнде заңды міндеттер болады. Субьективті құқықтан субьектінің міндеттері, өзіне қойылған талаптарға байланысты, қажетті өз тәртібін табу болып табылады. Құқық және міндеттілік құқықтық қатынастардағы басты және адам баласының араласуындағы жөнді жағдайлар. Заңды міндеттер заңмен белгіленген және мемлекетпен қорғалатын, құқықтық қатынастар мүшелерінің құқығы бар субьектінің мүдделеріне керек міндетті тәртіптілік (жеке адамдар, ұйымдар, мемлекет тұтасымен). Егер субьективтік құқықтың мазмұы тәртіптің рұқсат етілген деңгейін құрса, міндеттіліктің мазмұны құқықтық қатынастағы қажетті тәртіптің деңгейін құрады. Міндетті адамға қажетті тәртіп деңгейі, құқығы бардың мүддесін қанағаттандыру мақсатында алдын ала көрсетіледі. Заңды міндеттің мазмұны екі түрде көрінеді: Біріншіден, құқықтық қатынастардың басқа мүшелерінің пайдасы үшін, қажетті белсенділік қимылын жасау. Мысалы, сатып алу-сатушарты бойынша, сатушы сатып алушының меншігіне затты беруге міндетті, себебі ол белгіленген ақшаны төледі. Заңды міндеттілік бұл жағдайда, алдын ала құқықтық қатынастың мүшесінің құқығын іске асыруға бағытталған белсенді қимылды жасаудың қажеттілігін көрсетіп береді Екіншіден, заңды міндеттілік, құқық нормасында тыйым салынған қажетті ұстамдылықты көрсетеді. Мысалы, шартпен жалға берілген нәрсе, сол алған адам арқылы басқа біреуге жалға беру, заңмен тыйым салынған. Ондай заңды міндеттер, ескерусіз сипатта болады, себебі құқықтық қатынастар мүшелерінен заңды тыйым салынған қимылдарды жасамауды талап етеді. Жоғарыда көрсетілгендей, құқықтық қатынастардағы заңды құқықтар мен міндеттер субьектілердің өздерінің тәртіптері емес, құқықтық нормаларда берілген мүмкіндік, не болмаса, қажетті тәртіптілік болып табылады.
|
