Билет 15. 1. Бурабай. Астана мен кокшетау қалаларының аррасында атақты Бурабай колі жатыр1. Бурабай. Астана мен кокшетау қалаларының аррасында атақты Бурабай колі жатыр. Бурабай ауасының жанға жайлы, дертке дауа екендігін адамдар ежелден ақ байқаған. Адамдар осы жерге келіп, әртүрлі науқастардан, соның ішінде, өкпе ауруларынан да сауығып кетіп отврған. Бурабайдығы алғашқы сауықтыру орны фотосүрет 1910 жылы ашылды. сауықтыру орны бейнеленген фотосүрет 1938 жылы Нью-Йоркте өткен букіл дүниежүзілік көрмеге қойылған. Сол кезден бастап, «Қазақстан екінші Швейцариясы» әлем таныды. Бурабай өзінің емдік қымызымен де жұртқа белгілі, ол ерекше пайдалы сусын. Оқшау сөздер түрлері: қаратпа сөз, қыстырма сөз және одағай. Біреудің назарын өзіне аударту үшін айтылатын оқшау сөздің бір түрі қаратпа сөз деп аталады. Мысалы: Дәулет, театрға барасың ба? Айтушының көңіл-күйін, әр түрлі сезімін, эмоциясын білдіретін оқшау сөздер одағай деп аталады.
Мысалы: Апыр-ай, не істеймін енді! Қыстырма сөз- сөйлемдегі ойға айтушының көзқарасын білдіретін оқшау сөздің бір түрі. Мысалы: Сірә, жаңбыр жауар. а) уақыт – мезгіл ә) үлкен - дәу б) ақылды – ғұлама Билет 16 1) Невада-Семей КСРО (Кеңестік Социалистік Республикалар Одағы) заманында Қазақстан аумағында атом бомбалары сынақтан өткізілді. Ол үшін арнайы 18 миллион гектар жер болініп, Семей ядралық полигоны ашылды. Атом бомбаларының жарылыстары ауыр болды.радиациялық жер аймағында тұратын ғ,қ мыңдай адам. 1989 жылдың ақпанынла Семейдегі атом полигонын жабу туралы «Невада - Семей» қозғалысының алғашқы митингісі өткізілді. Оны басқарған белгілі қоғам қайраткері, ақын – Олжас Сүлейменов. 1991 жылғы 29 тамызда Семей полигоны жабалды. Зат есім жалғаулары Көптік Тәулдік Жіктік Септік Билет 17 Арал теңізі. Еріген мұз суы таудан ағып келіп, Әмурдария мен Сырдария арналарына қосылады. Сөйтіп, Азия шөлейтінің ортасында орналысқан су коймасы Арал тенізіне кұяды. Сол теніз суы адам қолынан құрғап барады, Арал тенізінің құрғап қалған түбінің ауданы 40 шаршы километрге дейін жетті. Жер қыртысын жаппай тұз басып кетті. Жыл сайын 50-ден 240 миллионғф дейінгі тұзбен топырақ желмен ауаға тарап жатады. Теңіз тартылып барады, су бұрынғы жағалаудан 15-20 шақырымдай алыстап кеткен.
Билет. 1.Астанаға сапар. Астана-біздің Қазақстанымыздың астанасы.Үлкен және өте әдемі арман қала.Ақмола облысында орналасқан.Қала сутасымен еркелей аққан Есіл өзені шаһарды 2-ге бөліп жатыр.Жағалаудың оң қапталынан ескі Ақмоланы және қарсы беттен салынып жатқан жаңа,сол жағалауды көруге болады.Сол жағалаудағы тұңғыш салынған құрылыс –Бәйтерек.Алып құрылыстар еріксіз таңғалдырып,сізді оң жағалаудағы бейбіт барыстар сақшылықта тұрған жаңа көпірге дейін шығарып салады.Осы тұстан Президенттің мәдениет орталығының қайталанбас сәулеті қарсы алады.Ол Республика даңғылының басында тұр.Сондай-ақ бұл манға Астана-Тауәр мен Рамстор сауда орталығының ғимараттары сән-салтанаттарымен көрік береді.
Сөйлем мүшелерінің қатысуына қарай жай сөйлем бірнеше түрге бөлінеді
Билет 1.Менің бос уақытым. Мен мектепке аптасына 6 кун барамын,сондықтан менің демалысым тек-жексенбі.Ол күні басқа күндерге қарағанда кешірек тұрамын.Қыста таңертеңгі астан кейін шаңғы тебуге кетемін.Достарымен кездесіп,әңгімелесіп,серуендейміз.Жазда,таза ауада көп уақыт өткізуге тырысамын.Сенбі күнгі кешке ата-анамен,бауырларымен саяжайға кетемін.Саяжайымыз өзенге жақын.Өзенің жанында тоғай бар.Мен оған барып санырауқұлақ,жидек теремін.Егер далада жауын жауып тұрса,үйіден шықпай,кітап оқып,теледидар көремін,үй шаруасына көмектесемін.
Сөйлем интонациясына, айтылу мақсатына қарай хабарлы, сұраулы, лепті, бұйрықты сөйлем болып төртке бөлінеді.
Та-би-ғат-қа а.б. а.б. б.б. а.б.
Билет 2.сөйлемнің тұрлаулы мүшелері бастауыш баяндауыш. Бастауыш, баяндауыш құрамына қарай дара, күрделі және үйірлі мүше болып үшкебөлінеді. Мысалы: Дара бастауыш Қазақстан - тәуелсіз мемлекет. Дара баяндауыш Күрделі баяндауыш Жиырма бес маған тағы қайтып келді.
3.(Кімнің?) Біздің республикамыздың мемлекеттік рәміздеріне (қай?) шетелдік (кімдер?) мамандар (қандай?) жоғары (не істеген) баға берген Жай сойлем, жакты, толынды, Жайылма. Билет Стр Анықтауыш - зат есімнен болған мүшенің сын сыпатың анықтап тұрады. Анықтауыштың сұрақтары: қандай? Кай? қанша? Неше? Анықтауыштың түрлері:
Толықтауыш – іс оқиғаны заттың мағына жағынан сипаттайды. Табас, барыс, жатыс, шығыс, көмектес сұрақтарға жауап береді.
Пысықтауыш – іс қималдың белгісін анықтайды. Қайда? Қайдан? Қашан? Неге? Қалай? сұрақтарға жауап береді.
3. Адамдар табиғатты қорғауы тиіс § Көкшетау – орманды қала § Сирек кездесетін жануарлар Қызыл кітапқа енгізілген Билет 2. Сөйлемнің бірыңғай мүшелері сұрағы мен қызметі бірдей сөйлемдегі бір ғана мүшемен байланысатын, келгінде екі сөзден тұратын сөздер. Барлық сөйлем мүшелері бірыңғай мүшелер бола алады Билет Ыңғайлас (Сочинительные союзы): және, да, де, та, те (и, к, тому же).Жиналыс бітті де, халық тарқай бастады. (Собрание закончилась, и народ стал расходиться). Қарсылықты (Противительные союзы): бірақ, алайда, дегенмен, әйтсе де, сонда да, (но, однако, иначе, все-таки). Мен кітабымды беріп едім, бірақ ол алмады (Я давал ему свою книгу, но он не взял) Талғаулықты (Разделительные союзы): біресе, не, немесе, я, яки, бірде, не болмаса, әлде, кейде, (или, иногда, то, однажды, либо) Күн біресе жауады, біресе ба-сылады (Дождь то шел, то переставал). Себеп-салдар салалас (причинно-следственные): сондықтан, сол себепті, сөйтіп, сонымен, өйткені, себебі шылаулары арқылы байланысады. Менің кім екенімді Жұмабайға әкесі айтып берді, сондықтан ол менен қымсынбай сөйледі. Түсіндірмелі СҚС «Іліктес» деп те аталады. (Разъяснительные СПП) Мұғалім: «Балалар, бүгін кім жоқ?», - деп сұрады Билет Құрамындағы жай сөйлемдердің біреуінің баяндауышы тиянақсыз болып, екінші сөйлемге бағына байланысады.
Әкесіне қарап ұлын, Шешесіне қарап қызын таны. Ананың сүті — бал, Ана сүті бой өсіреді, Ана алдында — құрмет, Бала жетіге жеткенше жерден таяқ жейді.
|
