Тақырып. Техника-экономикалық тиімілік

 

Қ арастырылатын сұ рақ тар:

1. Ө ндіріс процестерін автоматтандырудың техника-экономикалық тиімділігі.

2. Ауылшаруашылығ ындағ ы ө ндіріс процестерін автоматтандыруды экономикалық негіздеу ә дістемелері.

 

Дә рістің қ ысқ аша жазбасы:

Ауыл шаруашылық процестердің автоматтандыруы автоматтандырылғ ан жабдық тар жә не тә сілдерін кең ірек қ олданудағ ы технологияны тудырумен ережеге сә йкес байланысқ ан.

Егерде кез–келген процесті ә р тү рлі ә дістермен автоматтандырсақ, онда автоматтандырудың ең тиімді вариантын таң дап алу керек. Сонымен бірге салыстырудың базалық вариантының ү стіне механикаландырылғ ан ө ндірістің жетекті ә дісін қ абылдау керек.

Энергетикалық эффект – энергия немесе жанар май шығ ынының қ ысқ аруымен анық талады.

Ең бектік эффект – технологиялық процестегі қ ажетті шараларды орындау кезіндегі қ ызмет етуші персонал ең бек шығ ының тура қ ысқ аруымен байланысты.

Қ ұ рылымдық эффект – реттелетін жә не қ оректік сыйымдылық тың, жабдық тың бағ асының тө мендеуімен байланысты.

Технологиялық эффект – ө німнің сапасының жоғ арлау жә не азық шығ ының қ ысқ аруымен байланысты.

Автоматтандыру эффективтілігінің негізгі кө рсеткіштері: капиталдық салымдар, жылдық пайдаланудағ ы шығ ындар, рентабельдік, ө телу мерзімі ж. т. б.

Капиталдық салымдар автоматиканың экономикалық эффективтіліктің есебіндегі шамалардың бірі. Капиталдық салымдар - негізгі ө ндірістік қ орларды ұ дайы ө ндіруді кең ейтуге жіберілетін шығ ындар. Капиталдық салымдары негізгі кө рсеткіш болып келеді, ө зіне қ ұ рылысты-монтажды жұ мыстарды, жаң а жабдық ты сатып алуды, транспортты қ ұ ралдарды жә не инвертарларды, жә не басқ а қ ұ рылыспен байланысты, дайындық ү стіндегі жұ мыстарды, айта келгенде сметалық бағ асына тең келетін капиталдық шығ ындар кіреді.

Қ осымша капиталдық салымдардың экономикалық эффективтіліктің нормативтік коэффициенті нормативтік ө телу мерзіміне кері шама: Е=1/Т_о.н.

Ең бек ө німділігі – экономикалық эффективтіліктің басты кө рсеткіші. Ол жұ мыс уақ ыт бірлігінде жасалынатын ө нім мө лшерімен немесе ө нім бірлігін жасауғ а жұ мсалатын жұ мыс уақ ытымен анық талады:

Автоматтандыру нә тижесінде пайда болғ ан ең бек ө німділігінің жоғ арылауы:

Р=(Р_н - Р_а)100%/Р_н

Ең бек ү немділігі оның ү немділігін жоғ арлатуғ а байланысты алынады:

Э_т=(Р_н - Р_а)Q_а ,

мұ нда: Р_н – автоматтандырылмағ ан ө ндіріс ә дісінде ө нім бірлігіне немесе жұ мыс тү ріне кететін жұ мыс шығ ыны; Р_а - автоматтандырылғ ан ө ндіріс ә дісінде ө нім бірлігіне немесе жұ мыс тү ріне кететін жұ мыс шығ ыны; Q_а - автоматтандырылғ ан ө ндіріс ә дісінде жылдық ө нім шығ аруы.

Ө ндірістің рентабельділігі ең бек шығ ынының акшамен ө лшеуімен байланысты, ол таза кірістін салыстырмалы шамасын сипаттайды:

Р=(Ц-С)100%/С

мұ нда: Ц - ө німнің бағ асы, тг.; С- ө німнің ө зіндік бағ асы, тг.

Технологиялық процестің автоматтандыру кезінде қ осымша рентабельдігі кө рсеткішін есептеуге болады:

∆ Р=(С_н-С_а)100%/С_н

мұ нда: С_н- автоматтандырылмағ ан ө ндіріс ә дісінде ө німнің ө зіндік бағ асы, тг.; С_а- автоматтандырылғ ан ө ндіріс ә дісінде ө німнің ө зіндік бағ асы, тг.

Келтірілген есептік шығ ындар капиталдық салымдардың эффективтілігі кө рсеткіштері болып табылады:

З=ЕК+И

Сонымен бірге меншікті келтірілген шығ ындардың кө рсеткіштерімен пайдаланады:

Э=З/Q_а

Автоматтандыру вариантының экономикалық негізделуінің ә дістемсі.

Автоматтандырудың экономикалық эффективтілігінің кө рсеткіштерін технологиялық процестердің автоматтандыру ү шін есептеу қ ажет. Ауыл шаруышылық ты автоматтандыруды қ олдану эффективтілігінің негізгі критерийі ретінде келтірілген шығ ындардың қ осынды шамасымен анық талады:

З=ЕК+И→ min

Осы келтірілген тең сіздікке сә йкес, жаң а варианттың эффективтілігі туралы ескеріледі:

ЕК₁+И₁> ЕК₂+И₂-Д

Соң ғ ы тең сіздіктін сатып алудың есептемелік жә не эффектіліктік мерзімдердің қ атынасын анық тауғ а болады:

Т_он> (К₂-К₁)/(N₁-N₂+Д)

Тең сіздіктің оң бө лігі капиталдық шығ ындардың сатып алудың есептемелік мерзімі болып табылады.

Сонымен, салыстыру бойынша капиталдық шығ ындардың сатып алудың есептемелік мерзімі аз болса, онда берілген варианттың автоматтандырудың экономикалық эффективтілігі жоғ ары болса варианттар қ атарынан сатып алудың минималдық мерзімін береді.

Бақ ылау сұ рақ тары:

1. Энергетикалық эффект деген не?

2. Ең бектік эффект деген не?

3. Қ ұ рылымдық эффект деген не?

4. Технологиялық эффект деген не?

5. Автоматтандыру эффективтілігінің негізгі кө рсеткіштері қ андай?

6. Ең бек ү немділігі деген не?

7. Ө ндірістің рентабельділігі деген не?