Таратылған материал1. Токсикалық агенттердің скринингі. Токсикалық агенттердің скринингісінің екі бағ ыты бар.Оның бірі —тікелей(тазалау мен оқ шаулаусыз)хромогендік, микрокристаллоскопиялық, химиялық, иммунохимиялық класс байланыстарымен жә не т.б. ә дістермен немесе спецификалық агенттің ү лгісі ретінде анық тау.Екінші жолы — бұ л концентрленген экстрактты зерттеумен жү ретін объектіні биологиялық матрицадан оқ шаулау ә дісі. Зерттеу ә дістерінің кө бінде дайындық алды жұ мыстар міндетті тү рде қ ажет. Дайындық алды жұ мыстарын жү ргізудің екі методологиялық ә дісі бар: матрицаны толық жоюмен жү ретін аналитті бө ліп алу (бейорганикалық заттардың анализі кезінде); матрицаны бө лшектеп немесе мү лдем бө лшектемей аналитті бө ліп алу. Дайындық алды дайындық тың негізгі мақ саты —негізгі экзогенді массадан жә не биоматрицадан анализденетін затты бө ліп алу, ол қ атар жү ретін маң ызды процедуралардан тұ рады.Оғ ан жатады: мү мкін болатын ластануларды жою, аналиттің концетрациясының ө суі, экстакцияғ а ың ғ айлы формағ а аналитті айналдыру, бө лу жә не т.б. Биообъектілердің ХТА де негізгі жә не аса маң ызды саты ол ү лгіні зерттеуге дайындау болып табылады.токсикалық заттары бар анализденетін заттар бө лінеді: • биосұ йық тық тар (зә р, плазма, сыворотка, сілекей, жас, жұ лынмиының сұ йық тығ ы, лимфа, шә уіт, т.б.); • мү шелер мен тіндер (бұ лшық ет жә не майлы тіндер, шаштар, тістің, кө здің жанары, мидың, бауырдың, бү йректің, ө кпенің, аналық бездердің тіндері, т.б.);. • биологиялық емес ү лгілер (заттық айғ ақ тар, мысалы ағ аштар, қ ара сия, спирттік жә не сулы тұ ндырмалар, ә ртү рлі тағ ам ө німдері жә не т.б.). Бұ л топтың ә рқ айсысы тек ө зіндік морфологиялық ерекшелері ғ ана емес сонымен қ атар ә р топтың биообъектісі ерекше аналитикалық дайындық алды процедураларды қ ажет етеді.Токсиканттарды зә рден, қ аннан жә не тіндерден оқ шаулау ә дістері ә ртү рлі. Дайындық алды жұ мыстар нақ ты сатылардан тұ рады, олардың кейбірі нақ ты аналитикалық тапсырма мен токсиканттың табиғ атына байланысты жасалады немесе жіберіледі. Дайындық аолды жұ мыстардың этаптары: • алдын ала ө ң деу; • коньюгирленген метаболиттердің гидролизі; • экстракция (немесе оқ шаулаудың басқ а тү рі, мысалы озоление немесе су буымен айдау, микродиффузия немесе диализ жә не т.б.); • тазалау; • дериватизапия. Алдын ала ө ң деу ү лгілерінің ә дістерін таң дау зерттеу ә дістерінің, токсиканттың табиғ атына, биообъектінің типіне, жә не т.б. факторларғ а байланысты, жә не де фильтрациядан, центрифугирлеуден, ультрадыбыстық ө ң деуден, сұ йылтудан, депротеинизациядан (бү тін қ аннан, плазмадан), ферментативті ө ң деуден (тіндер), гомогенизациядан (тіндер) тұ рады. Коньюгирленген метаболиттердің гидролизі бос метаболиттердің тү рлерін алып, оларды ары қ арай зерттеу ү шін жасалынады. Сұ йық -сұ йық тық жә не қ атты фазалы экстракция.Экстракция арқ ылы ә ртү рлі класстар мен топтарғ а жататын химиялық қ оспалар сонымен қ атар ұ шқ ыш емес органикалық қ оспалар: есірткі заттар, улы, ә сері кү шті дә рілік заттар, пестицидтер т.б. дан токсикалық заттар оқ шауланып алынуы мү мкін .Қ атты фазалы экстракция арнайы сорбенттерді қ олдану арқ ылы фондық заттарды жою мен анализденетін қ осылысты концентрлеуге мү мкіндік береді.Тазалау тек сұ йық -сұ йық тық экстракциядан соң ғ ана жү ргізуді талап етеді.Дериватизация – реакция получения производных искомого токсиканта путем преобразования полярных групп в неполярные без изменения основной структуры молекулы. 2. Оқ шаулаудың жеке жағ дайлары. 1) Ұ шқ ыш уларды оқ шаулау. Су буымен айдау- осы заттардың тө мен температурада қ айнауына негізделген бұ л ө з кезегінде оқ шаулаудың мынадай ә дістерін қ арастырады-жай айдау (дистилляция), су буымен айдау, микродиффузия, экстракция жә не сорбция. Биообъектілерден ұ шқ ыш заттарды оқ шаулау, (мысалы асқ азан ішіндегісін) азық тү ліктерден заттық айғ ақ ретінде анализденеді, оғ ан Рауль заң ына негізделген микродиффузия ә дісін қ олданады. Айдау -қ атты затты бу тә різді затқ а сұ йық фазаны ө ту арқ ылы айналдыратын ү рдіс. Жай айдау - (дистилляция)– биологиялық сұ йық тық тардан немесе сулы ерітінділерден токсикалық заттарды оқ шаулау ү шін қ олданылады. 2) Металл уларды оқ шаулау. Жиі элементтерді анық тауда қ анды, зә рді, мү шелер тіндерін, мысалы сү йек тіндерін қ олданады.Қ анда жә не зә рдегі элементтердің концентрациясы жақ ын арадағ ы тікелей немесе жанама токсиканттардың ә серіне байланысты, немесе басқ а себептермен металолигандты гомеостаздың бұ зылуын кө рсетеді.Биожү йелердегі микроэлементтерді анық тау қ иындығ ы тіндер мен биосұ йық тық тардағ ы элементтердің ө те аз концентрациясы жә не олардың ағ задағ ы тұ рақ ты болуына байланысты.Ө зіндік химиялық элементтерді брутто анық тауды органикалық матрицаның толық деструкциясынан кейін жү ргізеді.Биообъектідегі элементтерді дайындық алды анық тау екі этаптан тұ рады: элементтерді биологиялық сынамалардан биомолекулалардан деструкция арқ ылы оқ шаулау жә не анық тауғ а ың ғ айлы формағ а кө бінде ерітіндіге айналдыру арқ ылы жү зеге асады.Сынама дайындық, минерализация деп аталатын сатысы жауапты сатылардың бірі.Минерализацияның мақ саты-органикалық матрицаны шығ арып тастау, бұ л кезде анық талатын элементтер жоғ алмау керек. Бұ рыннан қ алыптасқ ан ә діс-(қ ұ рғ ақ)– кү лдендіру - муфель пештерінде тесу-минерализация (қ ыздыру 1150 СС температурағ а дейін). Ылғ ал кү лдендіру.. Минерализацияның кең тарағ ан тү рі, бұ л-концентрлі қ ышқ ыл тотық тырғ ыштармен мысалы азот, кү кірт, кейде хлорлы қ ышқ ылмен ө ң деу болып табылады. 3). ХТТ бойынша аналитикалық сынама алдын ала ретінде жү ргізіледі: • анализ типімен (бағ ытталғ ан немесе бағ ытталмағ ан.КТАнемесе допинг-бақ ылау жә не т.б.); • биологиялық матрицаның ү лгісі типінде (биологиялық сұ йық тық тар, мү ше тіндері жә не т.б.); • оқ шаулау ә дісін таң дау ү шін анализденетін заттардың физико-химиялық қ асиеттерімен (экстракция, сорбция, су буымен айдау, дистилляция, ұ шыру жә не т.б.): • ХТА дің жеке тапсырмаларымен (ұ шқ ыш ждә не металл уларды, пестицидтерді жә не т.б. оқ шаулау); • процедураның жү ргізілу техникасымен (лиофилизация, диализ жә не т.б.). Ең тиімді оқ шаулау ә дісін таң дау техникасында химик-токсиколог практикалық саласында барлық бес сатыны ескеру қ ажет.
|
