Дебиеттер. 1. Токсикологическая химия: метаболизм и анализ токсикантов: учебное пособие + СD/ под ред

1. Токсикологическая химия: метаболизм и анализ токсикантов: учебное пособие + СD/ под ред. Н.И. Калетиной. – М., 2008. – 1016 с. Переплет.

2. Токсикологическая химия: учебник / под ред. Т.В. Плетеневой. – 2-ое изд. – М., 2008. – 512 с. Переплет.

3. Крамаренко В. Ф. Токсикологическая химия / В. Ф. Крамаренко. - Киев, «Высшая школа», 1989.- 272с.

Бақ ылау сұ рақ тары:

1. Биологиялық объектілерден минерализация ә дісімен оқ шауланатын заттар тобының химико-токсикологиялық сипаттамасы.

2. Адам ағ засының ө мірге маң ызды функцияларын реттеудегі макро- жә не микроэлементтердің рө лі жә не маң ызы.

3. «Металдық улардың» токсикалығ ының механизмі.

4. Биологиялық объектілерден ауыр металдардың қ осылыстарын оқ шаулаудың жалпы ә дістері.

5. Биологиялық объектілерден ауыр металдардың қ осылыстарын оқ шаулау ә дістері – жалпы жә не «ылғ алды минерализация» ә дістері.

6. Биологиялық объектілерден мышьякты оқ шаулау ә дістері.

Қ осымша Оқ шаулаудың жеке жағ дайлары (металдық уларды оқ шаулау).

Адамның элементтік қ ұ рамын бағ алау оның денсаулығ ына ұ лпаларда макро- жә не микроэлементтердің таралуының кемшілігінің, артық шылығ ын немесе бұ зылыстарының ә серін анық тау ү шін маң ызды. Адам ағ засындағ ы элементтер алмасу жағ дайын немесе жеке металдың созылмалы токсикалық ә серін анық тау ү шін макро- жә не микроэлементтердің қ ұ рамы ағ заның элементтік статусын кө рсететін шаш зерттеуге алынады. Зерттеу мақ саты биообъект таң дауына ә сер етеді. Элементтердің экспозициясы бойынша қ ысқ а жә не элементтік статустан ауытқ уы бойынша едә уір болатын қ ұ рамдық ө згеруі, клинико-токсикологиялық та, сот-химиялық та сараптама жү ргізу ү шін ақ паратты биоорта болатын ағ заның сұ йық орталарынан элементтер концентрациясынан орын алады. Брутто химиялық элементтерін анық тауды органикалық матрицангың толық деструкциясынан кейін жү ргізеді. Биообъектіден элементерді анық тау ү шін сынаманы дайындау 2 сатыдан тұ рады: биологиялық сынамадан элементтерді биомолекуланы деструкция жолымен оқ шаулау жә не оларды анық тауғ а ың ғ айлы кү йге, ә детте, ерітінді кү йіне ауыстыру. Минерализация деп аталатын сынама дайындау сатысы ө те маң ызды.

Химико-токсикологиялық сараптамада минерализация ә дісі биологиялық материалды (мә йіттер ағ заларын, биологиялық сұ ыйқ тық тарын, ө сімдіктерді, тағ ам ө німдерді жә не т.б.) «металдық улардың» болуына тексеруде қ олданылады. Адам ағ засында металл иондары ақ уыздық заттармен де, амин қ ышқ ылдармен де, пептидермен де жә не басқ а да бірқ атар ө мірге маң ызды қ осылыстармен де байланысады. Биологиялық материалды «металдық уларғ а» тексеру ү шін металдар байланысқ ан органикалық заттарды бұ зып, металдарды иондық кү йіне ауыстыру қ ажет. Бұ л мақ сатта қ олданылатын екі топқ а бө луге болады: қ ұ рғ ақ кү лге айналдыру ә дісі жә не ылғ алды кү лге айналдыру ә дісі немесе «ылғ алды минерализация». Органикалық затты минерализациялау ә дісін таң дау зерттелетін элементтің қ асиетіне, зерттеуге тү скен биологиялық материал сынамасының мө лшеріне жә не т.б. байланысты болады. Қ ұ рғ ақ кү лге айналдыру ә дісі ауа қ атысуымен органикалық заттарды жоғ ары температурағ а дейін қ ыздыруғ а негізделген. Қ ұ рғ ақ кү лге айналдыруды фарфор, кварц, немесе платина тигельдерінде жү ргізеді. Бұ л ә діспен органикалық заттарды бұ зғ анда зерттеуге аз мө лшердегі сынамаларды алады жә не оларды тигельде 300-400º С дейін қ ыздырады. Минерализацияның бұ л ә дісі бірқ атар кемшіліктерге ие болады. Органикалық заттарды ылғ алды кү лге айналдыру ә дісімен минерализациялау ү шін тотық тырғ ыш қ ышқ ылдарды (хлорлы, кү кірт, азот қ ышқ ылы), калий хлоратын жә не пергидрольды қ олданады. Бұ л тотық тырғ ыштардың кө мегімен биологиялық материалдың қ арапайым химиялық қ осылыс тү зу арқ ылы бұ зылуы жү реді. Қ олданылатын тотық тырғ ыштар металдар мен пептидтер, ақ уыздар, амин қ ышқ ылдары жә не басқ а қ осылыстармен байланысын бұ зады. Ағ зада кө птеген ө мірге маң ызды органикалық қ осылыстармен байланысқ ан металдар бар биологиялық материалды минерализациялау кезінде минерализатта сә йкес реакциялар мен ә дістер кө мегімен анық тауғ а болатын металл тұ здары пайда болады.

Мышьяк қ осылыстары адам жә не жануарлар ағ засына ө те қ атты токсикологиялық ә сер кө рсететін заттар тобына жатады. Минерализатты мышьяк қ осылыстарына зерттеу. Химико-токсикологиялық сараптамада қ олданылатын мышьякты анық тау ә дістері оны мышьякты сутекке ауыстырып, оны келесіде Зангер-Блек, пиридиндегі кү міс диэтилдитиокарбаматы, Марш реациясымен анық тауғ а негізделген. Бұ л реакциялар кезінде мышьяк қ осылыстарынан ұ шқ ыш жә не ө те улы мышьякты сутегі тү зіледі. Сондық тан, жоғ арыда аталғ ан мышьякты анық тау реакциясы кезінде ө те сақ болу қ ажет. Алдың ғ ы екі реакция алдын-ала реакциялар болып табылады. Олар теріс нә тиже кө рсетсе мышьякты зертеуге келесі реакциялар жұ ргізілмейді.Оң нә тиже кезінде қ осымша МАрш реакциясын орындайды.

Тақ ырып 2. Барий, қ орғ асын, висмут, марганец, мыс, кү міс, сурьма, таллий, хром, цинк, мышьяк қ осылыстарын анық тау ә дістерін жә не техникасын мең геру. Сынапты анық тау ү шін бө лшектік ә діс.

Мақ саты: Студенттермен барий, қ орғ асын, висмут, марганец, мыс, кү міс, сурьма, талий, хром, цинк, мышьяк қ осылыстарын анық таудың ә дістерінің мең герілуі.

Оқ ыту мақ саты: Минерализаттарда металл иондарының химико-токсикологиялық сараптамасының жү йелік жә не бө лшектік ә дістерін ү йрену.

Ө ткізу тү рі: Теориялық материалды топ бойынша талдау жә не студенттердің бірігіп тапсырма орындауы.

Тақ ырып боынша тапсырмалар:

Тапсырма 1 Сабақ тақ ырыбы бойынша теориялық материалды топпен талдау

1. «Металдық улардың» бө лшектік анализінің жү йелік анализ жолынан қ андай айырмашылығ ы бар?

2. Зерттелетін иондарды табуғ а кедергі келтіретін металл катиондарын жасыру.

3. Химико-токсикологиялық анализде жеке катиондарды жасыру ү шінқ андай реактивтерді қ олданады?

4. Химико-токсикологиялық анализде дитизон мен диэтилдитиокарбаматты қ олданады?

5. Анализдің бө лшектік ә дісі, ерекшелігі.

6. Сынаптың иондарын анық тау мен талдау жеке ә дістері.

Тапсырма 2. Сынапты анық тау мен талдаудың бө лшектік ә дісі. Сынапты оқ шаулау. Анық тау мен талдаудың жоспарын қ ұ ру.

Токсикологическая химия. Ситуационные задачи и упражнения. Под ред.Н.И. Калетиной.-М.-2007.-С.283. Есеп №1

ХТС –ғ а зардап шеккен ауыл тұ рғ ындарынан алынғ ан биосынамалар жеткізілді. Іс жағ дайы.

Кішкентай ө ндірістік ауылдың тұ рғ ындары 3 айғ а жуық кө рші ө ндіріс орнының тазарту қ ұ рылыстарының сынуына байланысты токсиканттардың созылмалы улау ә серіне ұ шырады. Топырақ жә не суғ а кадьмий, қ орғ асын, талий, барий, марганец тұ здары жә не сынаптың органикалық туындысы («метилсынап») ө ткен. Жоғ арыда аталғ ан токсиканттармен уланудың (жең іл жә не ауыр тү рлері) клиникалық кө ріністері 80% ү лкен адамдар мен балаларда байқ алды.