Азақстан Ұлы Отан соғысы жылдарында

(1941-1945)

1939ж. Германия мен КСРО арасында бір-бірімен шабуыл жөніндегі Молотов-Риббентроп пактісі жасалды.

1939ж. 1 қыркүйекте Германияның Польшаға басып кіруімен II дүниежүзілік соғыс басталды.

Гитлер 1940 жылы 18 желтоқсанда құпия түрде «Барбаросса» (немесе «Қауырт соғыс» «Блицкриг») жоспарын жасады. «Барбаросса» жоспарының мәні: КСРО-ны жаулап алып, шығыста «өмір кеңістігін» камтамасыз ету еді. Бұл жоспар бойынша Германия КСРО-ны 3-4 айда жаулап алып болып, соғысты І941ж.күзде аяқтауды көздеген болатын. «Барбаросса жоспарының өзі КСРО-ң территориялық бөліністеріне байланысты бірнеше бөлімдерден тұрған:

1)Остланд (Белоруссия. Балтық жағалауы);

2)Тайфун (Мәскеуді жаулап алу үшін);

3)Ураган (Сталинград);

4)Гросс Түркістан (Үлкен Түркістан) жоспарына (Қазақстан, Орталық Азия, Әзірбайжан, Ауғанстан кірді).

1941ж. 22 маусымда Германия КСРО-ға тұтқиылдан шабуыл жасады. Фашистердін шабуылына алғаш Брест қаласы ұшырап, бекініс 1 ай бойына немістерге төтеп берді. (қалаға 1965жылы «батыр қала» атағы берілген). Ұлы Отан соғысының алғашқы күндерінде-ақ, ақын Лебедев-Кумач пен композитор Александров «Қасиетті соғыс» әнін шығарды.

Ұлы Отан соғысы жылдарында Қазақстанның Орал облысы ман төңірегіндегі статусқа ие болды. (Жәнібек, Бөкей аудандары фашистер бомбалауына ұшыраған болатын).

Қазақстанда 2 млн. адам әскери дайыіндықтан өтті. Мәселен Ааматы медицина институтының студенті М.Мәметова: «Ағам да, апам да жоқ, сондықтан мені майданға жіберулеріңізді сүраймын» деп өз еркімен соғысқа аттанды. М.Мәметова 100-ші қазақ атқыштар бригадасының құрамында пулеметші болып шайқасып, Невель қаласы түбіндегі ұрыста өшпес ерлік көрсеткен. Ә.Молдағұлова майданда мерген (снайпер) болды. Новосокольники қаласы түбінде ерлікпен қаза тапты. Үлы Отан соғысында ерлік көрсеткен қазақтан шыққан жалғыз бомбардировщик қыз Хиуаз Доспанова болган. Үлы Отан соғысында Кеңес Одағының батыры атағын алғаш рет әйелдер арасынан Зоя Космодемьянская алған. (Людмила Павличенко есімді орыс қызы жалғыз өзі 150 фашистің көзін жойған).

Ұлы Отан соғысына 1 млн. 200 мың қазақстандық қатысты (немесе әрбір

5-ші қазақстандық майданға аттанған). Онын ішінде 500-ге жуығы(497) Кенес Одағының батыры атағын алған (2-і әйел).Кеңес Одағы батыры атағын

2 мәрте төрт қазақстандык ұшқыштар: Т.Бигелдинов, СЛуганский (жеке өзі жаудың 37 ұшағын атып түсірген), Л.Беда, И.Павлов алды. Кеңес Одағының батыры атағын 2 мәрте алмаған Вихрев. Кеңес Одағының батыры атағын 3 мәрте қазақстандықтардан жалғыз Шымкенттегі Чугуев авиация училищесінің түлегі И.Кожедуб алған.

Кеңес Одағының батыры атағын алған ең жас қазақстандық жауынгер Ж.Елеусізов (18 жасар) болатын. Бақтыораз Бейсекбаевқа 1996ж. РФ-ң, ал 1998ж. ҚР-ң «Халық қаһарманы» атағы берілді.

Ұлы Отан соғысындағы ерлігі үшін 142 қазақстандық 3-ші дәрежелі Даңқ орденінің иегерлері атанған.

Ұлы Отан соғысындағы қазақстандық партизандардың саны 3,5 мыңға жетті. (Оның 100-ге жуығы ақын-жазушылар). Қ.Қайсенов Украинадағы шайқастарға қатысса, Қ.Аманжолов Сталинградтағы ұрыстарға қатысқан. Қ.Аманжолов соғыс кезінде «Ақын өлімі туралы аңыз» деген еңбегін жазған. Соғыс жылдарында майдангер-офицер Б.Бұлқышев өзінің публицистикалық мақалаларын жариялап тұрды. Қазақстандық партизан ақындар Ж.Сайн, Шәріпов.

1942-1944ж.ж. Қазақстанға майданнан 22 делегация келді.