Тақырыбы: Қазақ халқының патшаның отарлау саясатына қарсы ұлт – азаттық күресі

Жоспар:

1.XYIII ғ. соңы -XIXғ. басындағы Қазақстандағы әлеуметтік- экономикалық жағдайы.

2.Е.Пугачев бастаған шаруалар көтерілісіне (1773-1775 ж..ж) қазақтардың қатысуы

3.Сырым Датұлы бастаған ұлт азаттық қозғалысы.(1783-1797ж.ж.)

4. 1836-1838 ж.ж. Исатай мен Махамбет бастаған шаруалар көтерілісі.

5.1837-1847 ж.ж. Кенесары бастаған ұлт - азаттық қозғалыс.

 

 

Қазақтардың Е.Пугачев бастаған көтерілске қатысуы

№ 1

 

Ресей

Қазақ жері

1773-1775 жылғы көтерілісі

Қатысу себебі

Құнарлы жер, иелену, жазалаушы топтың ойран, салу,жер мәселесі? Нені

Бағыты

Басыбайлыққа қарсы бұқаралық қозғалыс

Қазақ шаруалары қатысты

Кіші жүз

Орта жүз

Қатысу кезеңдері

1.1773 ж. Қыркүйек - 1774 ж. наурыз - үндеудің таралуы. 2. 1774ж. наурыз - қыркүйек –топтасуы. 3. 1774 ж. қыркүйек – 1776 ж. ақпан – соғысуы. 4. 1776 ж. ақпан –сәуір- басылуы

1.1773 ж. Қыркүйек - 1774 ж. сәуір - үндеудің таралуы. 2. 1774ж. сәуір - маусым –қолдауы. 3. 1774 ж. маусым – 1776 ж. – дербес әрекет.

С.Датұлы бастаған Кіші жүз қазақтарының 1783-1797 ж.ж. көтерілісі.

Сипаты

-Отаршылдыққа қарсы; - Ұлт - азаттық; -Антифеодалдық

Көтеріліс аумағы

Еділ - Арал теңізі

Жеңілу себептері

-Қазақ феодалдары мен старшындық арасындағы алауыздық; -Руаралық қайшылықтар; -Көтерілісшілердің нашар ұйымдасуы; -Қару жарақтың аздығы

Қозғаушы күш

Қарапайым көшпенділер, патша өкіметіне қарсы би, старшын, батырлар.

Тарихи маңызы мен нәтижесі

-Еділдің шығысындағы ірі халықтың сипаттағы қозғалыс; - Қазақ өлкесіндегі ең ұзақ көтеріліс (14 жыл) - Мақсатқа жетудегі руаралық қайшылықтар кедергі екендігін дәлелдеді; -1801 ж. қазақтарға Жайықтың оң жағасына өтуге, мал жаюға рұқсат берілді.

Мақсаты

-Жерді пайдалану жүйесін қалпына келтіру;   -Орал қазақ әскерлерінің басқыншылығын тоқтату;   -Нұралы хан мен сыбайластарының озбырлығына шек қою

Себебі

-Отарлау саясатының терендеуі -Нұралы ханның озбырлығы; -1782-1783 ж.ж. жұттан соң Жайық қазақ әскерлері мен орыс помешиктерінің зомбылығы

Салдары

Көтеріліс басылды

С.Датұлы бастаған көтеріліске себеп болды

 

Мерзімі	Басты оқиғалар
1773-1775 ж.ж.	Сырымгың Е.И.Пугачев бастаған шаруалар соғысына қатысуы
1783 ж күзі	Қазақтар мен Орал қазақ әскері арасындағы шайқас
1783ж. желтоқсан -1784ж. наурыз	Сырымның төр ай бойы түрмеде қамалуы
1785 ж.	Кіші жүз қазақтарының Құрылтайында Сырым үш Орданың (Байұлы, Жетіру,Әлімұлы) кеңесшісі болып сайланды
1786 ж.	1773-1775Сырым халық Кеңесін өткізіп, Кіші жүздің төбе биі болып сайланды.
1786 ж.	Сұлтан Ералы Сырымды тұтқындады.
1787 ж. 23 қазан	II Екатерина патша тұтқыннан босатуды бұйырды. Сырымды Байұлы руының старшинасы деп сайланды.
1792 ж. 29 қыркүйек	Сырым Орыс үкіметіне соғыс жариялады
1797 ж.8 тамыз	Қобдада өткен хан кеңесінде күресті ерікті түрде тоқтататының мәлімдеді
1802 ж.	Сырым батыр Хиуада өлтірілді

 

1836-1838 жылдардағы Бөкей ордасындағы шаруалар көтерілісі

№ 3

Кіші жүз территориясы

Жайық пен Тобылдан бастап, Сырдарияның төменгі ағысына дейінгі (850000 шақырым)

Көтерілістің себептері

Ақшалай салықтың өсуі

Күз айын әр шаңырақтың хан сарайының мұқтаждығына құны 70 сомдық жылқы беруге міндетті

Көшіп қонған, шөп жинаған, орыс помещиктерінің шабындығын басып өткені үшін салық төлеу.

Жәнгір ханның әділетсізді мен рақымсыздығы

Исатай Тайманұлы

Махамбет Өтемісұлы

Көтерілістің басшылары:

Көтерілістің барысы

1. 1836жылғы 17 наурыз - Жәңгір Қарауылқожа көтеріліс басшыларын тұтұындауын тапсырды

2. 1837 жылғы 30 Наурыз -Шекаралық комиссия Исатай мен Махамбетті сотқа тарту талап

5. 1837ж 13 желтоқсан - Исатай Жаманқала бекінісі маңында жазалаушылардың торын бқзып Жайықтан шығысқа қарай өтіп кетті

3.1837 жылғы 15 қазан- Теректіқұм шайқасында көтерілісшілер Балқы бидің ауылын ойрандады

4. 1837 жылғы 15 қарашада - Тастөбе шайқасында 3000-3500 адамнан тұратын көтерілісшілер өздерінен қаруы басым күшпен тайынбасты шайқасты

Көтерілістің женілу себептері

Үстемпат өкілдерінің опасыздығы

Көтеріліс басшыларының Кіші жүздегі және Ішкі ордадағы көтерілістерді біріктіре алмауы.

Қару жарақтың теңсіздігі

Стихиялылығы, ұйымшылдықтың жеткіліксізідгі

Махамбет

Ақын

1836-1838 жылдар

Бөкей ордасы

Жыршы

Күйші

Бомбырашы

Көтерілсітк басқарушы

Тарихи маңызы.

Ресейдегі азаттық қозғалыстың құрамдас бөлігі.

Отаршылдыққа қарсы бағыттары.

XIX ғасырдың 30 жылдарындағы ірі әлеуметтік ұлт-азаттық қозғалыс.

Хан озбырлығына шектеу қою

Шаруалар жағдайын жақсарту

Жер мәселесіндегі патша өкіметінің отаршылдық саясатын өзгерту

Көтерілістің мақсаты

Көтерілістің негізгі қозғаушы күші:

Шаруалар, сонымен бірге оған старшын, билер де қатысты.

1801 жыл 11 наурыз

Император I Павелдің жарлығымен Кіші жүз қазақтарының Жайық пен Еділ аралығы көшіп қонуы заңдастырылып, Бөкей хандығы (Ішкі орда) құрылды. Бөкей алғаш кезде елін сұлтандық дәрежеде басқарды, 1812 жылдан хан атанды

Жәңгір ханның (1823-1845 ж.ж.)басқару жүйесіндегі өзгерістері

Көшпенділерді отырықшыландыруға, сауданың дамуына, мектептер ашуға көңіл бөлді.

Патша үкіметі қаражатымен 1827 жылы Жасқұс деген жерде хан сарайф салынды.

12 старшындық топ құрылып, баж салығының жиналуын қадағалады

1827 жылы 12 биден құралған хандық кеңес ұйымдастырылды

 

 

Көтерілістің басталу себебі

1837-1847 ж.ж.Кенесары Қасымұлы бастаған көтеріліс

№ 4

 

XIX ғасыр 20 ж. Қазақ жері

Ұлы жүз

Күші жүз

Орта жүз

Ресей

Қоқан хандығы

Отаршылдыққа қарсы көтеріліс

Хиуа хандығы

Саржан Қасымұлы бастаған көтеріліс

Жоламан Тіленшіұлы бастаған көтеріліс

Кенесары Қасымұлы бастаған көтеріліс

Кенесары Қасымұлы

1802-1847 ж.ж.

1837-1847ж.ж.

Хан

Саясаткер

Қолбасшы

Батыр

Сұлтан

Болу себебі: -Хиуа,Қоқан хандарының озбырлығы; -Ресейдің отарлау Қазақстан жері

Сипаты: Ұлт - азаттық, отаршылдыққа қарсы

Мақсаты: -Отарлауды тоқтату -Ел дербестігін сақтау -Қоқан тепккісінен азат ету

Ауқымы: XIX ғасырдағы бүкіл Қазақстан

Басшылары: Кенесары,Иман,Ағыбай т.б. батырлар

1837-1847 ж.ж.