З п XVI ст. у дух жыцьці ВКЛ, бел менталітэце ўсё больш сілу набываюць ідэі Адраджэння і Рэфармацыі, якія істотна ўплываюць на грамадск свядомасць, дз-ць асобных людзей і сац групаў. Была ідэя свабоды, сувэрэн-ту ва ўсіх яе аспэктах - рэліг, нац-культ, дзяржаўным. Р праклала шлях ня толькі да рэліг, але і да нац-культ свабоды. Ф Скарына, папярэднік бел Р, сваім перакладам Бібліі, патрыятызмам, абгрунтав-ем такіх кашт-цяў, як родная мова, Радзіма, веды, мараль і наагул дух-ць, паклаў пачатак ідэі бел нац-культ сув-ту. Вялікая заслуга мысляра ў абуджэньні нац сьвяд-ці бел народа, што зяўл асновай ідэі сув-ту. Ідэя нац-культ сув-ту, была падтрымана і распрацав рэфарматарамі С Будным і В Цяпінскім у прадмовах да "Катэхізіса" і "Эвангельля". Нац арыент-мі былі бел магнаты-пратэстанты Астафей Валовіч, Леў Сапега і інш. яны многа зрабілі на ніве бел к-ры: кнігавыданьня, школьнай адукацыі, роднай мовы. Вельмі прывабнай для пэўных колаў грам-ва ВКЛ, галоўным чынам буйных фэўдалаў, а такс гараджанаў, была ідэя царкоўнай незалеж-ці, я змяшчала ў сабе Р. Эвангеліцка-рэфармацкая царква ўяўлялася Мікалаем Радзівілам Чорным, Мікалаем Радзівілам Рудым і інш ў якасці самаст нац-дзярж царквы, незалежнай з аднаго боку ад Рыма, з др - ад Канстанцінопаля і Масквы. Была створана аўтаномная адміністрацыйна-тэрытар царкоўн с-ма (шэсьць дыстрыктаў - Віленскі, Завілейскі, Наваградзкі, Рускі, Берасьцейскі, Жмудзкі - на чале з супэрінтэндантам, з сынодамі агульнацаркоўнымі і ў дыстрыктах), з эл-мі дэмакратыі і парламнтарызму. Спроба зрабіць пратэст царкву царквой нац-дзярж не была пасьпяховай. Р ўкараніла ў грам жыццё ідэю верацярпімці, талерантнці, якая была зафіксавана ў шэрагу дзярж дакумантаў. Гэта ідэя даказала сваю паліт эфэкт-ць на працягу 60-80 гг. XVI ст., дапамаг будаваць дзярж сувер-т краіны, падтрымліваць грам згоду, праводзіць рэформы, развіваць к-ру. Вялікай памылкай дзяржавы, ураду, бел феадальнай эліты была пераарыентацыя з ідэі рэлігійна-канфэсійнай талеранцыі на ідэю вуніі. Знаходзячыся ў дуаканфэсійным культ-рэліг асяр, паміж Усходам і Захадам, Сцылай Польшчы і Харыбдай Маскоўскай дзяржавы нельга было прымаць аднабаковы заходні ўхіл. Калі Леў Сапега гэта зразумеў - было ўжо позна. ВКЛ, Б, Украіна калаціліся ад рэліг і сац канфліктаў, якія разбуралі грам-ва і дзяржаву, набліжалі краіну да страты сувэр-ту. Аднак самай моцнай ідэяй, я вынікала з менталітэту Р, была ідэя дзярж сув-ту. Менав жаданьне бачыць В К незал краінай стымулявала бел магнатэрыю ахвяраваць сямейнымі традыцыямі, "верай бацькоў", міласьцю караля. Радзівілы, Валовічы, Сапегі, Кішкі, Хадкевічы, Гарнастаі, Пацы, Глябовічы, Дарагастайскія - далёка ня поўны пералік тых з бел і літ панства, хто прыняў Р і хто займаў у ВКЛ ключавыя дзярж пасады. Вядома, што XVI ст для ВКЛ - гэта эпоха вялікіх рэформаў, якія стымулся рэфармац рухам і ўмацоўвалі дзяржаўны сувэрэнітэт краіны: аграрная рэформа (1557-1569), т.зв. "валочная памера", судова-адміністратыўная рэформа (1564-1566), якая цэнтралізавала і палітычна стабілізавала дзяржаву, стварыла (як падкрэслівае Я. Юхо) самую суч ў Еўропе судовую с-му і прававую тэорыю, закан-ва. Прыкладамі зяўл тры Статуты - 1529, 1566, 1588 гг. Абараняючы незал-ць, бел і літ магнаты-кальвіністы "далі бой" польс феадалам, я імкнуліся гранічна абмежаваць дзярж сувт ВКЛ на Люблінскім сойме (1569). На жаль, Мікалая Радзівіла Чорнага ўжо не было з імі. Аднак дзякуючы Валовічу, Радзівілу Рудаму ды інш, ВКЛ захавала некат істотныя атрыбуты сваёй незал-ці: урад, войска, скарб, заканадаўства, адміністрацыю, дзярж - бел - мову. Праз некаторы час, дзякуючы тым жа магнатам, узнавіў сваю працу і сойм ВКЛ. Статутам 1588 былі нэўтралізаваныя некат інш абмежаванні дзярж сув-ту ВКЛ
