Нөлдік форма

Арнайы қосымша көрсеткіші болмай, тұлғасы көрінбей тұрып-ақ белгілі белгілі грамматикалық мағына білдіруді нөлдік тұлға тұлға деп атауға болады, өйткені арнайы көрсеткіші, формалық тұлғасы болғанымен, сыртқы түрі түбірмен сәйкес келсе де, онда түбір білідретін мәннен бөлек арнайы грамматикалық мағына болады. Нөлдік форма – парадигмалық түрлену жүйесінің бір түрі болып табылатын, сондықтан сол түрлену жүйесінің синтаксистік сөз байланыстырушы қызметін толық атқаратын форма, бірақ осы мәндер мен қызметті тікелей көрсететін арнайы формасы жоқ тұлға және осы қасиеттері арқылы бір грамматикалық категорияның басқа да формасы бар түрлеріне қарама-қайшы, әрі онымен бірлікте болып,бір бүтін құрайды.

Тілдегі сөзді түрлендіру парадигмаларының ішінде грамматикалық мағынасы бар, бірақ көрсеткіші жоқ яғни парадигманың дыбыстық құрамнан тұратын көрсеткіші жоқ мүшелер бар. Мысалы, атау септіктің, жіктік жалғау парадигмасының 3-жағы, сондай-ақ бұйрық райдың жіктік жалғауының 2-жақ жекеше түрінің нақтылы қосымшалары жоқ. Бірақ қосымшалары жоқ болса да, сол қосымшаның жоқтығы олардың атау септік, 3-жақ, 2-жақ екенін білдіреді. Олар ешқашан асқа мағынамен шатастырылмайды. Жалпы тіл білімінде мағына бар жерде оны білдіретін көрсеткіш бар деп саналады да, мағынаны көрсеткіштің жоқтығын байқататын нөлдік жалғау (нөлдік морфема, нөлдік жұрнақ) білдіреді деп санайды.

48. Заттарды бір-бірінен ажырату үшін, әр затқа берілген жалпы атау жалпы есім аталады. М.: қалам, үй. Заттардың жалпы атауларымен бірге, белгілі бір затты ғана атайтын, заттың дербес аты да болады. М.: Ғабит, Шымкент.Жеке бір затқа ғана берілген атаулар жалқы есім деп аталады.

49. Етістіктің аналитикалық формалары,мағынасы, құрылымы, зерттелуіАналитикалық форманттар.
Аналитизм – (гр. analysis – ыдырау) деген мағына береді. Сөздің аналитикалық формасы негізгі сөз бен көмекші сөздің тіркесінен жасалады. Сөздің аналитикалық формасының құрамына енетін негізгі сөз негізгі морфемаға (түбірге) барабар қызмет атқарса, көмекші сөз әр түрлі көмекші морфемаларға, яғни аффикстерге ұқсас қызмет атқарады. Мысалы: келе жатыр.
Аналитикалық етістік грамматиканың семантикасын білдіріп, оның көрсеткіші есебінде қызмет ететін соңғы екі бөлшегі – көсемше жұрнағы мен көсемше етістік - мағына жағынан да, қызметі жағынан да дәйім бірлікте жұмсалады да бір ғана форма ретінде қызмет етеді. Бұл грамматикалық форма аналитикалық қосымша я аналитикалық формант деп аталады.
Аналитикалық форманттың І компонентінің есебінде көсемшенің й (а, е), ып, (іп, п) жұрнағы қызмет етеді де, екінші компоненті ретінде толымды көмекші етістік жұмсалады.
Әрбір аналитикалық форманттың өзіне тән мағынасы бар:
1. – п, – а,е 2. – п бар –– й бар 3. – п бер – й бер 4. - п кел -й кел 5. - п сал -й сал 6. - п кет -й кет
50.Сөз формалары және сөз таптарының формалану мүмкіндіктері

Қазақ тілінде сөз формалары, әдетте, лексика-грамматикалық, не лексикалық-семантикалық мағыналарды тудырудың нақтылы тілдік жамылғышы болып келеді. Сөздердің формалары негізінен екі түрлі тәсіл арқылы жасалады: синтетикалық;(морфологиялық) және аналитикалық; (синтаксистік) тәсіл. Сөздердің аналитикалық және синтетикалық формалары - сөз формаларының грамматикалық түрлері. Сөздің аналитикалық формасы негізгі сөз бен көмекші сөздің тіркесуі арқылы жасалады. Көмекші сөз дербес лексикалық мағынасынан айрылып, сөз түрлендіруші аффикстерге ұқсас грамматикалық қызмет атқарады. Сөздің синтетикалық формаларын жасайтын — сөз түрлендіруші және сөз формаларын тудырушы жалғаулар мен жұрнақтар.

Синтетикалық тәсіл арқылы туатын сөз формаларын маңызы мен қызметіне қарай үшке бөлеміз: