Драма і тэатр абсурду

Тэрмінам «драма абсурду» (даволі часта побач з ім ужываецца так­са­ма тэрмін «антыдрама») абазначаецца цэлы шэраг твораў у еў­ра­пей­скай драматургіі 1950–1960-х гг., на аснове якіх узнік ад­па­вед­ны тэатр.

Як і большасць мадэрнісцкіх з’яў у літаратуры і мастацтве ХХ ст., тэ­атр абсурду (яго яшчэ імянуюць «тэатрам жарту», «тэат­рам пара­док­су») склаўся найперш у Францыі. У пачатку 1950-х гг. у Па­­рыжы прай­шлі прэм’еры п’ес «Лысая спявачка» (1950) Э. Іанэска і «У чаканні Гадо» (1952) С. Бекета, якія і сталі першымі творамі но­ва­га тэатра.

Пошукі і эксперыменты Э. Іанэска і С. Бекета, іх аднадумцаў і па­сля­доўнікаў Г. Пінтэра, Т. Стопарда, Н. Сімпсана, С. Мрожака, Ж. Жэ­нэ, Б. Ві­яна, А. Адамава, Д. Буцаці і інш. былі ў пэўным сэнсе вель­мі бліз­кі­мі да тых пошукаў, што вяліся ў прозе неараманістамі. Як і неа­ра­ма­ніс­ты, драматургі-абсурдысты адмовіліся ад трады­цый­ных персанажа і сю­жэ­та, канкрэтных карцін-вобразаў. На змену апошнім прый­шлі аба­гуль­не­на-сім­валічныя, універсальныя вобразы, якія маг­лі б інтэрпрэтавацца па-роз­наму, а часам і зусім супярэчліва. «У тэат­ры абсурду паказвалася не столь­кі само жыццё, колькі яго ілю­зор­насць, уяўнасць; чалавечае існа­­ван­не пазбаўлялася руху, ды­на­мікі, дзеяння, прыпадаб­нялася да пра­цэ­су ўспа­мінаў ці простага га­ва­рэння — з-за адсутнасці іншых форм рэа­лі­­за­цыі сябе ча­ла­ве­кам» [277].

Праблемы, што закраналіся ў тэатры абсурду, мелі дачыненне да са­мых драматычных і нават трагічных аспектаў чалавечага жыц­ця і вы­ра­ша­ліся, як правіла, у экзістэнцыялісцкім духу. Таму невы­пад­кова, што най­больш распаўсюджанымі ў тэатры абсурду сталі жан­ры трагікамедыі і тра­гіфарсу.

Пэўны комплекс прыёмаў характарызуе кампазіцыйна-сты­лё­вую струк­туру антыдрамы. Надзвычай важная роля надаецца ў п’есе ма­на­ло­гу, пабудаванаму практычна па аналогіі з маналогам тво­­раў «плыні свя­до­масці». Рэальнасць у п’есе трансфармуецца, у ёй да­мінуе гратэск, па-сюр­рэалісцку спалучаецца неспалучальнае. «Ан­тып’есы часта будуюцца па прынцыпу калейдаскопа, мантажу асоб­ных рэплік ці спроб учынкаў (ме­навіта спроб, а не ўласна ўчын­каў, бо, як правіла, у тэатры абсурду ні­чо­га па-сапраўднаму не ад­бы­ваецца). Персанажы часта ананімныя, што пад­крэслівае іх без­аса­бо­васць, неадэкватнасць уласнаму «я», уні­фі­ка­ва­насць, а яшчэ — іх шмат­лікасць, множнасць» [278].

Асяроддзе, у якім дзейнічаюць героі (больш правільна іх назы­ваць «не­героямі» і яны «не дзейнічаюць»), — гэта замкнёная прас­то­ра, што ў вы­ніку ўказвае на несвабоду чалавека, ягоную не­маг­чы­масць хоць нешта змя­ніць у сваім існаванні ці хоць бы пайсці з жыц­ця па ўласнаму жа­дан­ню. Гэтае асяроддзе нельга нават па-са­праўд­наму ўявіць. Адсутнічае ў тэат­ры абсурду і час, таму не­вы­пад­ко­ва яго часта імянуюць «тэатрам спы­ненага гадзінніка».

Творы драмы абсурду ў выніку сацыяльна-палітычных змен у на­шым грамадстве сталі ставіцца і на Беларусі. Шэраг беларускіх дра­ма­тур­гаў, у асноўным маладых (І. Сідарук, С. Мінскевіч, З. Віш­нёў, А. Ту­ро­віч і інш.), пачалі спрабаваць свае сілы ў на­пісанні п’ес у аб­сур­дыс­цкай (ці блізкай да яе) манеры.